Vlera e Diturisë në Islam
- Vlera e Diturisë
Disa nga ajetet në lidhje me vlerat e dijes:
شَهِدَ اللَّـهُ أَنَّهُ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ وَالْمَلَائِكَةُ وَأُولُو الْعِلْمِ قَائِمًا بِالْقِسْطِ ۚ لَا إِلَـٰهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ
“Perëndia dëshmon se Ai është vetëm një, – por edhe engjëjt, e të diturit (e dëshmojnë këtë), duke qenë të qëndrueshëm në të vërtetën. S’ka zot tjetër përveç Tij. Ai është i Plotëfuqishëm dhe i Gjithëdijshëm.”[1]
وَتِلْكَ الْأَمْثَالُ نَضْرِبُهَا لِلنَّاسِ ۖ وَمَا يَعْقِلُهَا إِلَّا الْعَالِمُونَ
“Dhe, këta shembuj Ne u paraqesim njerëzve, por këta nuk i kupton kush, pos dijetarëve.”[2]
إِنَّمَا يَخْشَى اللَّـهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ
“Me të vërtetë, Perëndisë i druajnë vetëm të dijshmit prej robërve të Tij.”[3]
قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذِينَ يَعْلَمُونَ وَالَّذِينَ لَا يَعْلَمُونَ
“Thuaj: “A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?”[4]
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا قِيلَ لَكُمْ تَفَسَّحُوا فِي الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا يَفْسَحِ اللَّـهُ لَكُمْ ۖ وَإِذَا قِيلَ انشُزُوا فَانشُزُوا يَرْفَعِ اللَّـهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَالَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجَاتٍ ۚ وَاللَّـهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرٌ
“O besimtarë! Kur ju thuhet: “Bëni vend të tjerëve në ndejat tuaja!” – ju bëni vend, e madje Perëndia ju zgjëron juve. E kur ju thuhet: “Ngrituni ju”, – ju ngituni, e Perëndia do t’i lartësojë besimtarët që janë prej jush, e veçanërisht dijetarët do t’i ngrisë në shkallë të lartë. E, Perëndia di çdo gjë që punoni.”[5]
Në lidhje me temën mund të japim dhe këto hadithe si shembuj:
مَنْ يُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَيْرًا يُفَقِّه فِي الدِّينِ
“Për kë dëshiron Allahu mirësi i jep atij personi një kuptimim të thellë në fe.”[6]
العلماء ورثة الأنبياء
“Dijetarët janë trashëgimtarët e profetëve”[7]
الناس معادن كمعادن الذهب والفضة، خيارهم في الجاهلية خيارهم في الإسلام إذا فقِهوا
“Njerëzit janë si një material, si materiali i arit dhe argjendit. Ata të cilët janë të thelluar në fe janë të dobishëm edhe në kohën e injorancës dhe në kohën e Islamit.”[8]
وَفَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِي عَلَى أدنى رجل من أصحابى
“Vlera e njeriut të ditur mbi njeriun që bën adhurim pa e ditur, është si diferenca e vlerës Time me njërin prej sahabëve më të ulët.”[9]
Hz. Aliu (r.a) i thotë nxënësit të tij Kumejles: O Kumejle! Dituria është më e dobishme se pasuria, sepse dituria të mbron kurse pasurinë ti e ruan. Dituria është zotëruese kurse pasuria është e zotëruar. Harxhimi i pasurisë e pakëson atë kurse dituria shtohet.
Fetih el- Musuli “ A nuk vdes një i sëmurë nëqoftëse nuk i jepet për të ngrënë për të pirë dhe nuk kurohet? Pikërisht kështu është dhe zemra; nëqoftëse i pengohet urtësia dhe dituria për tri ditë vdes.” Zemra e një pesoni pa dituri është e sëmurë dhe e vdekur, mbi të gjitha nëse është e dhënë pas kësaj bote dhe merret gjithnjë me të i humbet të gjitha ndjeshmëritë.
Hasan el-Basri ka thënë: “ Boja e cila del prej pendës së dijetarit peshohet me gjakun e dëshmorit, por boja e pendës së dijetarit vjen më rëndë se gjaku i dëshmorit.” Gjithashtu ka thënë:
رَبَّنَا آتِنَا فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً وَفِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
“Zoti ynë, epna të mira në këtë jetë dhe në jetën tjetër! Dhe na ruaj nga dënimi i zjarrit!” [10] thotë që: të mira në këtë jetë janë; `dituria dhe adhurimet` kurse të mirat në botën tjetër është; `Xhenneti`
“Ashtu siç tregohet në historinë e Hz. Lukmanit (a.s) që Ai i drejtohet të birit në këtë mënyrë; Biri im! Qëndro gjithmonë me dijetarët, mos u ndaj kurrë prej tyre, sepse ashtu siç Allahu e ringjall tokën me begatinë e shiut që vjen nga qielli ashtu i ringjall dhe zemrat me dritën e urtësisë.”
Disa persona të urtë thonë: “ Kur një njeri i ditur vdes, qajnë të gjithë peshqit që janë në det dhe zogjtë që fluturojnë në qiell. Ndoshta fytyra e tij do të zhduket, por dhikri dhe kujtimi i tij nuk do të harrohet kurrë.”
- Vlera e mësimit të diturisë
Disa ajete në lidhje me mësimin e diturisë:
وَمَا كَانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنفِرُوا كَافَّةً ۚ فَلَوْلَا نَفَرَ مِن كُلِّ فِرْقَةٍ مِّنْهُمْ طَائِفَةٌ لِّيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَلِيُنذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ
“Nuk duhet të shkojnë (në ushtri) të gjithë besimtarët. E, pse të mos shkojë prej çdo grupi nga një njësi, që të mësohet në besim dhe kur të kthehet tek ata të këshillojë popullin e vet që t’i druajnë Perëndisë.”[11]
فَاسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ
“…andaj pyetni njerëzit e dijes, nëse nuk e dini (këtë)”[12]
Në lidhje me vlerën e mësimit të diturisë janë dhe këta dy hadithe të profetit (s.a.s):
من سلك طريقاً يلتمس فيه علماً سلك الله له به طريقاً إلى الجنة
“Kush futet në rrugë të kërkimit të diturisë, Allahu do ta fusë atë në një rrugë e cila e dërgon në xhenet.”[13]
إِنَّ الْمَلَائِكَةَ لَتَضَعُ أَجْنِحَتَهَا لِطَالِبِ الْعِلْمِ رِضًا بما يصنع
“Ëngjëjt kënaqen dhe i shtrijnë flatrat e tyre në rrugën e nxënësit të dijes për shkak të punës që ai ka bërë.”[14]
Hz. Ebu Derda (r.a) i ka dhënë një rëndësi të veçantë fitimit të dijes duke thënë: “Personi i cili ngrihet në mëngjes dhe shkon për të marrë dije dhe nuk e pranon (këtë veprim) si xhihad, ai person ka mangësi në mendim dhe në mendjen e tij.”
Vlera e mësimit të tjerëvë të diturisë
Ajetet që tregojnë për rëndësinë e mesimit të tjerëve dijen urdhërojnë në këtë mënyrë:
إِذْ أَخَذَ اللَّـهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ
“Kujtoje (o Muhammed!) kohën kur Perëndia mori premtimin nga ata, që u është dhën Libri se do t’ua shpjegojnë atë njerëzve dhe me siguri nuk do të fshehin asgjë nga ai; e ata pastaj e hodhën pas shpine (nuk vepruan sipas tij) dhe atë (premtimin) e ndërruan për një vlerë të vogël. E, sa këmbim i shëmtuar është ai që bënë ata!”[15]
ادْعُ إِلَىٰ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ۖ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ۚ إِنَّ رَبَّكَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَن ضَلَّ عَن سَبِيلِهِ ۖ وَهُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِينَ
“Thirri në rrugën e Zotit tënd me mençuri dhe këshillë të bukur. Dhe, diskuto me ta si është më bukur! Me të vërtetë, Zoti yt di më së miri ata, që janë shmangur nga rruga e Tij, e Ai di më së miri (edhe) ata që janë në rrugën e drejtë.”[16]
Në lidhje me këtë temë ka folur dhe Profeti (s.a.s):
إِنَّ اللَّهَ لَا يَقْبِضُ الْعِلْمَ انْتِزَاعًا يَنْتَزِعُهُ مِنْ الْعِبَادِ وَلَكِنْ يَقْبِضُ الْعِلْمَ بِقَبْضِ الْعُلَمَاءِ حَتَّى إِذَا لَمْ يُبْقِ عَالِمًا اتَّخَذَ النَّاسُ رُءُوسًا جُهَّالًا فَسُئِلُوا فَأَفْتَوْا بِغَيْرِ عِلْمٍ فَضَلُّوا وَأَضَلُّوا
“Allahu (xh.xh), nuk ja merr diturinë njerëzve pasi ja ka dhënë atyre. Dituria zhduket vetëm me vdekjen e dijetarëve. Kur vdes një dijetar bashkë me të ikën dhe një dije, deri sa ngelin vetëm udhëheqës të paditur. Kur pyeten për diçka japin fetva pa e ditur se ç`është ajo. Edhe vetë janë në humbje dhe të tjerët i dërgojnë drejt humbjes (me injoracën e tyre).”[17]
الدنيا ملعونة ملعون ما فيها، إلا ذكر الله سبحانه وما والاه، وعالم أو متعلم
Allahu (xh.xh) e ka mallkuar botën dhe çdo gjë që është në të, përveç përkujtimit të Allahut, bërja e punëve në të cilat përfitohet kënaqësia e Tij, personit i cili ja mëson të tjerëve diturinë dhe nxënësit të dijes.[18]
إن الله سبحانه وملائكته وأهل السمواته والأرضه حتى النمل في جحرها وحتى الحوت في جوف البحر ليصلون على معلم الناس الخير
“Pa dyshim se Allahu i Lavdëruar, engjëjt, të gjithë ata që ndodhen në qiell dhe në tokë deri te milingona në vrimën e saj dhe peshku në det bëjnë lutje për atë person i cili u mëson njerëzve dije të dobishme.”[19]
إذا مات ابن آدم انقطع عمله إلا من ثلاث: صدقة جارية، أو علم ينتفع به، أو ولد صالح يدعو له
“Kur vdes i biri i Ademit (njeriu) çdo gjë përfundon përveç këtyre tre gjërave: Një punë e mirë e cila është e vazhdueshme, një dije e dobishme e lënë pas dhe një fëmijë i mirë i cili lutet për të.”[20]
الدّال على الخير كفاعله
“Personi i cili bëhet shkak për një punë të mirë, ka mirësi sa fitimi i personit që e kryen atë.”[21]
لَا حَسَدَ إِلَّا فِي اثْنَتَيْنِ رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ عزَّ و جلَّ الْحِكْمَةَ فَهُوَ يَقْضِي بِهَا وَيُعَلِّمُهَا و يعلمها الناس وَ رَجُلٌ آتَاهُ اللَّهُ مَالًا فَسُلِّطَه عَلَى هَلَكَتِهِ فِي الخَيرِ
“Nuk ka xhelozi përpos në dy gjëra: Një person të cilit Allahu i ka dhënë dituri, ai e vendos në praktikë atë dhe ja mëson atë dije të tjerëve. Tjetri është ai person i cili Allahu i ka dhënë pasuri dhe ai e shpenzon atë në rrugë të Allahut.”[22]
Sipas transmetimeve Sufjan eth-Theuri edhe pse kishte qëndruar në Askalanë, askush nuk kishte shkuar ti pyeste ndonjë pyetje në lidhje me fenë. Ai ishte mërzitur shumë prej kësaj gjëje dhe shprehet në këtë mënyrë: “ Më sillni një kafshë që të hipi sepse në këtë vend dituria paska vdekur.” Duke u shprehur në këtë mënyrë ai na tregon dëshirën e tij për mësimin e dijes dhe për vazhdimësinë e diturisë e cila mund të arrihet në formën pyetje përgjigje.
Kur Jahja bin Muadh thotë se: “ Dijetarët janë më të mëshirshëm më bashkësinë e Muhammedit (a.s) se prindërit e tyre.” ai pyetet se si është e mundur kjo gjë. Ai i përgjigjet në këtë mënyrë: “Sepse prindërit mundohen ti ruajnë fëmijët e tyre vetëm nga zjarri i kësaj bote kurse dijetarët mundohen ti ruajnë edhe nga zjarri i botës së përtejme.”
Thonë se “Fillimi i diturisë është të heshtësh, pastaj të dëgjosh, pastaj të ruash dijen e përfituar, pastaj ta vendosësh në praktikë atë dije dhe pastaj ta shpërndash atë.”
Këto fjalë të Muadh bin Xhebelit (r.a) janë shumë kuptimplota:
“ Mësojeni diturinë sepse mësimi i saj për hir të Allahut është frikë, mbushja e zemrës plot me respekt dhe frikë. Kërkimi i dijes është adhurim, të shkosh në mësim për të fituar dije është të lavdërosh Allahun, të bësh kërkim të dijes është të bësh xhihad, mësimi i personave të tjerë është sadaka, përdorimi i saj në vendin e duhur bëhet shkak për afrimin me Allahun. Dituria është shoku më i mirë kur je vetëm, është udhërrëfyese në çështjet e fesë, ndihmuese e durimit si në kohë të mira si dhe në të vështira, me miqtë të bën të respektuar, me të huajt një mik i mirë dhe është treguesi i rrugës së xhenetit. Allahu për shkak të dijes i ngrin në gradë disa njerëz dhe i bën ata shembull, prijës dhe udhërrëfyes në punë të dobishme. Engjëjt dëshirojnë të shoqërohen me ta dhe ti ledhatojnë kokën me flatrat e tyre. Çdo gjë e thatë dhe e njomë në botë, peshqit në det, kafshët në tokë, qielli dhe yjet të gjitha këto luten për faljen e dijetarëve.”
Kjo është kështu se dituria është jeta e zemrës kundër verbërisë, drita e syve kundër errësirës, forca e trupave kundër dobësisë. Robi me të ngjitet në gradën e (ebrarëvë) dhe arrin në gradë shumë të larta. Të mendosh në mënyrë të rregullt në lidhje me diturinë është e njëjtë më kryerjen e agjërimit, reflektimi mbi të është e njëjtë më adhurimin e natës. Me të adhurohet dhe i bindesh Allahut të Madhëruar. Me dituri arrihet njësimi i Allahut, arritja e nderimit (midis njerëzve dhe engjëjve) dhe bërja e një personi i cili është shumë i kujdesshëm kundrejt mëkateve (vera). Me të ruhen lidhjet farefisnore dhe dallohet e lejuara nga e ndaluara. Ajo frymëzon çdo lumturi dhe të largon nga çdo gjë e keqe dhe mëkat. Dituria është një virtyt më vete pa pasur nevojë për ndonjë lidhje tjetër. Ajo ashtu siç është një ndër atributet e Allahut, ashtu Allahu i ka nderuar profetët dhe engjëjt me të. Dituria është burimi i lumturisë si në këtë botë ashtu edhe në tjetrën dhe mbi të gjitha është ndër punët më të mira. Vlera e çdo gjëje arrihet të kuptohet si pasojë e saj. Përfitimet e diturisë në lidhje me botën e përtejme janë afrimi me Zotin e Botrave, arritja e horizontit engjëllor dhe afrimiteti me ta, për sa i përket përfitimeve të kësaj bote janë, respekt, vlerësim dhe aftësi për të ndikuar edhe te drejtuesit e shtetit.
Llojet e diturive dhe mësimi i diturive Farzi ajn dhe kifaje
Profeti (s.a.s) ka thënë: “Kërkimi i dijes është obligim për çdo mysliman”[23]
طلب العلم فريضة على كل مسلم
Prandaj, çdo mysliman sipas moshës dhe gjendjes së tij duhet të mësojë disa dituri të caktuara. Për shembull pasi të arrijë moshën e pjekurisë (pubertetit) duhet të mësojë fjalën e dëshmisë dhe kuptimin e saj dhe pastaj një informacion të përgjithshëm që i mjafton për veten e tij në lidhje me adhurimet dhe urdhëresat e Allahut si namazi, agjërimi etj. Kjo është obligim personal (farzi ajn) dhe detyrim mbi çdo mysliman. Një person i pasur është i detyruar të ketë informacione edhe për tema si zekati dhe haxhi. Në këto çështje nuk kërkohet një dije e detajuar, por është parë e mjaftueshme vetëm një informacion i përgjithshëm që i mjafton individit, por nëse ka dyshime atëherë është i detyruar të marrë informacion sa për të larguar ato dyshime. Mbi të gjitha një mysliman e ka obligim të mësojë diturinë sa për të shpëtuar veten e tij nga gjërat shkatërruese dhe për tu ngritur në gradë të larta shpirtërore. Dituria jashtë kësaj kornize është parë si farzi kifaje.
Dijet fetare janë ndarë në bazë të vlerave që përmbajnë, çdo person i ditur sipas degës që i përket pretendon që dega e tij është më e vlefshme se të tjerat, prsh një kelamolog mendojnë që mësimi i çështjeve si; personaliteti (Zati) i Allahut të Madhëruar, atributeve dhe emrave është më i rëndësishëm, në krahun tjetër juristët islamë pranojnë si më të rëndësishme mësimin e çështjeve si; adhurimet, të lejuarat, të ndaluarat dhe marrëdhëniet e përditshme.
Ka edhe persona të cilët i kanë mbledhur të gjitha dijet si; kelami, jurisprudenca islame, shkencat teorike dhe ato mistike duke tërhequr të gjithë njerëzit me vete. Drejtuesit e shkollave juridike islame me cilësi të larta që nuk mund të gjenden në çdo individ të zakonshëm. Këta janë personalitete te mëdhenj si: Imam Ebu Hanife, Imam Shafiu, Imam Malik, Imam Ahmed Ibn Hanbel dhe Sufjan eth-Theuri. Këta personalitete ishin dijetarë dhe (zahidë) të cilët në çdo fushë të dijes kanë pasur gjithmonë në plan të parë kënaqësinë e Allahut. Ne do të mjaftohemi vetëm me paraqitjen e diturisë dhe devotshmërisë së dy personaliteteve të parë.
Imami Adham Ebu Hanife ishte një personalitet i cili e vendoste në praktikë çdo dije, zotëronte dijen e fesë së Allahut dhe e ekuilibronte jetën e kësaj bote me tjetrën duke pasur gjithmonë si qëllim fitimin e kënaqësisë së Allahut. Në shumicën e rasteve ishte një person i cili parapëlqente heshtjen dhe meditimin, fliste pak me njerëzit, i devotshëm, besnik ndaj fesë dhe ishte prijës në diturinë shpirtërore.
Hammad ibn Sulejman na tregon një ngjarje në lidhje me të;
Imam Adham e kalonte me adhurim dhe dije vetën gjysmën e natës, por një ditë teksa po kalonte në rrugë dëgjon një person i cili po bënte me shenjë drejt tij dhe thotë se: “Ky person e kalon të gjithë natën me adhurim dhe dije” Për mos ta përgënjeshtruar këtë mendim të mirë të njerëzve për të ai filloi të kalonte të gjithë natën me adhurim dhe dije. Kur fliste për këtë çështje ai shprehesh kështu: “Unë turpërohem prej Allahut për një cilësi që nuk ndodhet te unë dhe njerëzit më lavdërojnë për të.”
Kurse Imam Shafiu e ndante natën në tre pjesë, në një të tretën flinte, në një të tretën bënte adhurim dhe në një të tretën merresh me dituri.
Njëri prej nxënësve na tregon se kur Imam Shafiu po lexonte ajetin
هَـٰذَا يَوْمُ لَا يَنطِقُونَ , وَلَا يُؤْذَنُ لَهُمْ فَيَعْتَذِرُونَ
“Kjo është ajo ditë kur ata nuk mund të flasin, dhe nuk jepet leje për ta, për t’u arsyetuar.”[24]
i ishte zbehur fytyra dhe i kishte rënë të fikët duke rënë në tokë dhe kur përmendet dhe vjen në vete thotë kështu: “ O Allah i Madhëruar! kërkoj mbrojte prej Teje nga të qenit prej gënjeshtarëve dhe njerëzve të shkujdesur të cilët të kthejnë shpinën. O Allahu im! zemrat e dijetarëve dhe personave të djegur prej dashurisë Tënde të janë përulur dhe janë bërë më dysh para Teje. O Allahu im! më trajto mua me Bujarinë Tënde, më lartëso më mbulimin e mëkateve të mia dhe mi fal gabimet e mia me Dhuntinë Tënde.
Një ditë teksa Sufjan ibn Ujejne po transmetonte një hadith prekës Imam Shafiu duke u ndikuar prej tij rrëzohet në tokë pa ndjeja. Kur njerëzit filluan të thonë se Imam Shafiu ndërroi jetë atëherë Sufjan ibn Ujejne tërheq vëmendje për vlerën e tij duke thënë: “Nëse ka vdekur atëherë ka vdekur personi më i vlefshëm.”
Na thonë se personalitete si Ahmed ibn Hanbel dhe Jahja ibn Sad për dyzet vite rresht kishin bërë lutje për Imam Shafiun.
Etika e nxënësit të dijes dhe mësuesit të saj
Këta janë disa nga shembujt e etikës së personave të cilët mësojnë diturinë:
Dituria është adhurimi i zemrës dhe lutja e fshehtë e thellësisë së zemrës e cila për shkak se afron robin me Zotin e tij, nxënësi i dijes duhet të pastrojë veten nga të gjitha cilësitë dhe papastërtitë morale. Në lidhje me këtë Abdullah ibn Mesud ka thënë: “ Dituria nuk është sasia e transmetimeve të bëra, por është drita e cila është vendosur në zemër.” Gjithashtu disa kanë thënë;
إِنَّمَا يَخْشَى اللَّـهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ
“Me të vërtetë, Allahut i druajnë vetëm të dijshmit prej robërve të Tij.”[25] duke marrë si referencë këtë ajet kanë thënë; “ Dituria nuk është thjesht një transmetim, por është hashjet.”[26]
Nxënësi i dijes duhet ta pakësojë lidhjen e tij me këtë botë, sepse pasja e tepërt lidhje me këtë botë është shumë penguese dhe të largon prej diturisë. Mendimet nëse shpërndahen në tema të ndryshme hasin vështirësi në të kuptuarit. Nëse njeriu nuk i jep të gjithë veten e tij dijes, ajo nuk i jep asnjë pjesë atij.
Nxënësi gjithmonë nuk duhet të mburret për shkak të dijes, por krejt e kundërta ai duhet të jetë gjithmonë kokulur dhe modest përballe mësuesit të tij. Ashtu siç kodrat nuk mbajnë ujë as personat që e shohin veten të lartësuar në ta nuk vendoset dituria. Ashtu siç toka e thatë e cila e thith ujin e shiut menjëherë dhe nxënësi i dijes gjithmonë ashtu duhet ta pranojë mësuesin e tij, gjithmonë duhet të ketë një bindje dhe edukatë përballë mësuesit të tij. Sigurisht që nxënësi i dijes gjithmonë duhet të ketë një qëllim të pastër, të ketë një ndërthurje të gjendjes jashtë-brenda, të pajiset me vlera dhe për të pasur një afrimitet me Allahun duhet të bëjë përpjekje për ila-i kelimetullah.[27]
Detyrat të cilat i përkasin personave që janë në pozicionin e udhërrëfyesit dhe mësuesit;
- Mësuesi duhet ti trajtojë nxënësit si fëmijën e tij biologjik dhe gjithmonë duhet të jetë i dhimbsur dhe tolerant me ata.
- Mësuesi në çdo çështje duhet të ndjekë profetin (a.s) dhe gjatë mësimit të dijes nuk duhet të ketë pritshmëri si falënderime ose dhurata, përkundrazi ai duhet të kërkojë afrimin dhe kënaqësinë e Allahut (xh.xh).
- Mësuesi nuk duhet të neglizhojë asnjë gjë gjatë mësimit, nuk duhet ti lërë pas dore detajet dhe gjithmonë duhet të përdorë një metodë të kuptueshme nga nxënësi.
Fatkeqësitë e diturisë, Dijetarët e ahiretit, Dijetarët e këqij
Kur dituria është një mirësi ka mundësi që të bëhet një fatkeqësi dhe një problem. Në vend që të të kërkojë kënaqësinë e Allahut, personat që dëshirojnë mirësitë e kësaj bote, famë dhe pozita të larta në këtë botë janë emërtuar si dijetarët e botës dhe `ulema-i su` dijetarët e keqij.
Në lidhje me këtë temë I Dërguari i Allahut ka thënë:
لا تعلموا العلم لتباهوا به العلماء، ولا لتماروا به السفهاء، أو لتصرفوا وجوه الناس ، فمن فعل ذلك فالنار النار
“Mos e mësoni diturinë (fenë) për tu mburrur përballë dijetarëve as për të debatuar me njerëzit dhe as për të tërhequr vëmendjen e tyre. Një person i tillë është prej banorëve të xhehenemit.”[28]
من تعلم علما مما يبتغى به وجه الله عزَّ و جلَّ ، لا يتعلمه إلا ليصيب به عرضا من الدنيا ; لم يجد عرف الجنة يوم القيامة
“Kush e mëson diturinë (fenë) me të cilën kërkohet kënaqësia e Allahut (dhe e përdor) për të fituar prej pasurisë së kësaj bote, nuk do t`ia ndjejë aromën xhennetit Ditën e Gjykimit.”[29]
Hz. Omeri (r.a) ka thënë: Person i cili i frikësohem më shumë në lidhje me këtë umet (bashkësi) është dijetari hipokrit. Kur pyetet si mund të ndodhë diçka e tillë Ai i përshkruan në këtë mënyrë; “Dijetar me gjuhë por injorant me zemër dhe vepra.”
Hasan Basriu gjithashtu ka thënë; “Fundi i dijetarit është vdekja e zemrës dhe vdekja e zemrës është që me veprat e ahiretit të duash këtë botë.”
Allahu i ka cilësuar dijetarët e këqij si `ngrënien` e kësaj bote dhe dijetarët e ahiretit me frikërespekt dhe me asketizëm. Allahu (xh.xh) i ka shpjeguar në këtë mënyrë dijetarët e kësaj bote;
وَإِذْ أَخَذَ اللَّـهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ
“Kujtoje (o Muhammed!) kohën kur Perëndia mori premtimin nga ata, që u është dhënë Libri se do t’ua shpjegojnë atë njerëzve dhe me siguri nuk do të fshehin asgjë nga ai; e ata pastaj e hodhën pas shpine (nuk vepruan sipas tij) dhe atë (premtimin) e ndërruan për një vlerë të vogël. E, sa këmbim i shëmtuar është ai që bënë ata!”[30] dhe për sa i përket dijetarëve te ahiretit i ka cilësuar në këtë mënyrë;
وَإِنَّ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَمَن يُؤْمِنُ بِاللَّـهِ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْكُمْ وَمَا أُنزِلَ إِلَيْهِمْ خَاشِعِينَ لِلَّـهِ لَا يَشْتَرُونَ بِآيَاتِ اللَّـهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۗ أُولَـٰئِكَ لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ ۗ إِنَّ اللَّـهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
“Në mesin e ithtarëve të Librit, me siguri ka të atillë që besojnë Perëndinë dhe atë që u është shpallur juve dhe atë që u është shpallur atyre, janë të përulur Perëndisë, nuk i këmbejnë versetet e Perëndisë me ndonjë vlerë të pakët; ata kanë shpërblimin e tyre te Zoti i tyre. Se, Perëndia, me të vërtetë, është llogaritar i shpejtë!”[31]
Në lidhje me temën është thënë: “Mos rrini afër çdo dijetari, përveç atij i cili ju pengon dhe ju fton në këto pesë gjëra: Nga dyshimi për në siguri, syefaqësia për në sinqeritet, kërkimi i mirësive të botës për në asketizëm, mendjemadhësia për te modestia dhe nga armiqësia për në këshillë ndaj njëri-tjetrit.”
Midis fjalëve dhe veprave të dijetarëve të ahiretit nuk ka përplasje, ata nuk ja këshillojnë të tjerëve gjërat që vetë nuk i bëjnë.
Këta ajete e përforcojnë më shumë cilësitë e kësaj çështje:
أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ ۚ أَفَلَا تَعْقِلُونَ
“Vallë, a po i urdhëroni ju njerëzit që të bëjnë të mira, e veten po e harroni, ju që e mësoni Librin? A nuk po mblidhni mend?”[32]
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿٢﴾ كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّـهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ
“O besimtarë, përse flisni atë që nuk e punoni? Është neveri e madhe te Perëndia të thoni atë që nuk e punoni!”[33]
Fjala e thënë Hz. Isait (a.s) nga Allahu (xh.xh) është shumë kuptimplotë në lidhje me delikatesën që përmban tema:
يَا عِيسَى، عِظْ نَفْسَكَ، فَإِنِ اتَّعَظْتَ فَعِظِ النَّاسَ، وَإِلَّا فَاسْتَحَي مِنِّي
“O Isa! Më parë këshillo veten tënde, nëse egoja jote e pranon këshillën atëherë këshillo njerëzit, nëse jo atëherë turpërohu prej Meje.”
Dijetarët e ahiretit gjithmonë nxisin në punë të dobishme për jetën e përtejme, vazhdojnë gjithmonë përfitimin e diturisë dhe rrinë larg çdo fjale të kotë dhe ambienteve të debateve. Në lidhje me veshjet dhe ushqimet nuk e teprojnë dhe shpërdorojnë. Nuk kanë shumë dëshirë të japin fetva kur u kërkohet, nëse është e mundur parapëlqejnë të heshtin në vend të të dhënit fetva. Dijetarët e ahiretit më shumë se çdo gjë tjetër i japin përparësi mësimin e rrugës së ahiretit dhe mbajtjen në kontroll të zemrës. I kushtojnë shumë rëndësi ruajtjes së këtyre bukurive dhe kontrollin e tyre.
Sipas Hz. Aliut (r.a) njerëzit janë tre lloje: I pari i këtyre është dijetari që njeh Allahun, i dyti, nxënësi i dijes në rrugën e shpëtimit, i treti është personi i cili formon njerëz të paditur të cilët përkulen sa andej këndej nga era me dritën e dijes.
Dijetarët e ahiretit në çdo gjendje të tyre janë të dëshpëruar dhe të frikësuar ndaj Zotit, aq sa personat të cilët i shikojnë ata ja kujtojnë Allahun. Pamja e tyre është një argument për veprat e tyre. Allahu asnjë robi nuk i ka veshur një rrobë prej frikërespekti në gjendjen e heshtjes. Kjo veshje është veshja e profetëve, të drejtëve, punëmirëve dhe e dijetarëve. Krejt e kundërta e kësaj të flasësh pa vend, të qeshësh me të madhe dhe nxitimi në veprime janë cilësi të personave të paditur. Veçanërisht cilësi si frika, frikërespekti, modestia, morali i mirë dhe asketicismi janë cilësuar si cilësi të dijetarëve të ahiretit. Duhet ditur se dijetari i kohës është ai që është më afër me Allahun, përngjason më shumë me sahabët dhe ai i cili e di më mirë rrugën e të parëve tanë.
Libri “Ihjau Ulumi’d Din” Imam Gazali
Përktheu: Marius Tafani
[1] Ali Imran, 3/18.
[2] Ankebut, 29/43.
[3] Fatir, 35/28.
[4] Zumer, 39.9.
[5] Muxhadele, 58/11.
[6] Buhari, Ilim 10; Muslim, Imaret, 175; Tirmidhi, Ilim 4; Ibn-I Maxhe, mukadime 17.
[7] Buhari, Ilim 10.
[8] Buhari, menakib 1; Muslim, birr 160.
[9] Tirmidhi, Ilim 19.
[10] Bakara, 2/201.
[11] Teube, 9/122.
[12] Nahl, 16/43.
[13] Ebu Davud, ilim 1; Tirmidhi, ilim 19; Ibn-I Maxhe, mukadime 17.
[14] Tirmidhi, ilim 19; Ibn-I Maxhe, mukadime 17.
[15] Ali Imran, 3/187.
[16] Nahl, 16/125.
[17] Buhari, ilim 34, itisam 7; Muslim, ilim 13-14; Tirmidhi, ilim 5; Ahmed ibn Hanbel, 2/162
[18] Ibn-I Maxhe, zuhd 3.
[19] Tirmidhi, ilim 19.
[20] Muslim, vasijet 14; Ebu Davud, vasaja 14; Tirmidhi, ahkam 36; Nesai, vasaja 8.
[21] Ebu Davud, edeb 114-115.
[22] Buhari, ilim 15, zekat 5, ahkam 3, i`tisam 13; Muslim, salatu`l musafirin 268.
[23] Ibn-i Maxhe, mukadime 17.
[24] Murselat, 77/35_36.
[25] Fatir, 35/28.
[26] Hashjet, do të thotë ndjeja e formuar në zemër si shkak i respektit, frikës dhe dridhjes ndaj Allahut.
[27] ila-i kelimetullah, Të lartësosh emrin e Allahut, t`ia transmetosh emrin e tij njerëzve që kanë nevojë.
[28] Ibn Maxhe, mukadime 23.
[29] Ebu Davud, ilim 12.
[30] Ali Imran, 3/187.
[31] Ali Imran, 3/199.
[32] Bekare, 2/44.
[33] Saff, 61/2-3.
