Shkaqet e shembjes së popujve
Kur u hedhim një sy qytetërimeve të kaluara, shohim se shembja pothuajse e të gjithave ka lidhje me një brejtës moral. Disa herë mund të mos ndjehet asgjë ndërsa vlerat e shoqërisë gërryhen heshtazi nga poshtë me anë të imoralitetit. Dhe, kur të ndjehet, punën e ka marrë lumi, ashtu siç nuk e kuptojmë se jemi sëmurur nga kanceri gjersa të ketë lëshuar metastaza gjer në pikat tona më të ndjeshme. Në çastin kur ta kemi kuptuar këtë, ka filluar edhe udhëtimi ynë për përtej…
Ç’të jetë kanceri në trupin e individit, është edhe imoraliteti në jetën e popujve. Po qe se drejtuesit e shtetit, pastaj kryetarët e familjeve, edukatorët dhe shoqëria janë indiferentë ndaj një shthurjeje morale të tillë, kombi shembet me zhurmë e potere pa e marrë vesh kush këtë gjë e pa i rënë kujt në sy gërmadhat. Kush e di, mbase disa, ashtu si qeniet që e bëjnë strehimin nën gërmadha, e shohin këtë si diçka të natyrshme duke menduar se ja, kësaj i thonë jetë!
Po, kur zbritet te shkaqet në themelin e shembjeve gjatë gjithë historisë, në përgjithësi shihen këto gjëra: bohemizimi i të rinjve dhe, në këta shpirtra të shkujdesur, dëshira për përjetimin e ndjenjave shtazore, shtënia pas ndjenjave epshore, vënia nga populli e kësaj bote si synim dhe harrimi i jetës tjetër, largimi nga Allahu dhe kthimi i shpinës Kur’anit, fshirja nga zemrat e ndjenjave të frikës dhe impresionimit për ta rezultuar çdo gjë në atë çka është lëndësore.
Gjer te osmanllinjtë, të gjithë këta elementë janë të pranishëm në shembjen e shumë shteteve. Mbi vorbullat e krijuara nga boshllëqet moralo-shpirtërore është shkuar me interesa materiale që do t’i harbonin më keq ata; është shkuar dhe është hyrë në një rreth vicioz. Kurse lëngata buronte ngaqë populli e kishte humbur botën e tij moralo-shpirtërore, ishte larguar nga Kur’ani dhe parimet islame dhe e kishte harruar Allahun. Atyre që kërkonin shpëtim për lëngatën e ndjenjave, u ofrohej shpëtim nga burimi i lëngatës! Kurse çështja qëndronte ndryshe: ndërsa njërën anë të njeriut e përbënte dhe e përbën lënda dhe kjo botë, anën tjetër, madje esencën e tij, e përbënte dhe e përbën kuptimi (ideja) dhe bota tjetër, përjetësia. Pika e thyerjes ishte e qartë: çdo gjë buronte nga shtënia pas materiales dhe nënvleftësimi i kuptimit (idesë). Dhe mbyllja e një mangësie të tillë përsëri me lëndën apo materien ishte e pamundur. Në fakt, po të trajtoheshin të dyja së bashku dhe sipas dimensioneve të veta, domethënë, po të zbatohej drejtësia (e drejta) e Allahut sipas madhështisë së Allahut, po të pranohej e drejta e Kur’anit po në atë masë, po t’i jepej vlerë botës sa dimensioni i saj dhe përjetësisë sa përjetësia, çdo gjë do të ekuilibrohej.
Kur’ani urdhëron: “Kërkoje vendin e përjetësisë me atë që të ka dhënë Allahu (duke e shpenzuar në udhën e Tij), por mos e harro as pjesën që të takon nga kjo botë!”[1] (Kur’ani, Kasas, 28/77). Po, duhet përgatitur për jetën e pasme duke i vlerësuar shëndetin, vitalitetin, pasurinë dhe mendjen të favorizuara nga Allahu, por duke mos e harruar edhe pjesën nga kjo botë! Ky është kriteri i Kur’anit. Po qe se ekuilibri botë-përjetësi do të rregullohej sipas këtij parimi, ndoshta nuk do të shkatërroheshim dhe merreshim nëpër këmbë gjer në këtë masë. Ja, pra, për këtë arsye, në ditët tona kur elementët materialë që tërheqin nga vetja, e pengojnë individin ta kujtojë Allahun, është e domosdoshme që, duke e zhvilluar çështjen e edukimit në familje, para së gjithash të përcaktohen specifikat që do të çonin në marrëveshje mbi parimet moralo-etike.
Çdo komb ka pasur ngjitjen dhe rënien e tij. Kombi është lartësuar me anë të parimeve lartësuese dhe është përmbysur me anë të faktorëve rrënues. Sepse ligjet e natyrës veprojnë brenda një detyrimi të kushtëzuar. Edhe natyrën si një pjesë të gjithësisë, Allahu (xh.xh.) e ka krijuar formalisht të varur nga këto ligje të detyruara. Prandaj, ligjet në natyrë dhe në argumentet e krijimit duhen respektuar. Po qe se duke pasur siguri në mirëkuptimin e tyre, krijoni të meta në një sërë detyrash tuaja, eliminoheni prej tyre dhe asgjësoheni. Tek ata nuk ka falje. Allahu ju fal, por ligjet në argumentet e krijimit, e thënë ndryshe, në ligjshmërinë e krijimit, nuk të falin kurrë. Po qe se metoda përcaktohet drejt sipas këtyre ligjeve, Allahu ju ngjit në shtresën më të lartë qiellore, por po qe se shkaqet respektohen me të meta (kur nuk bëhet fjalë për një trajtim të veçantë), ju rrëzon në shtresën më të ulët të qenieve.
Po qe se i kthehemi problemit të kreut, duhet t’u gjejmë përgjigje këtyre pyetjeve: A jeni të bindur se për prishjen e moralit ekzistojnë disa faktorë seriozë dhe disa shkaqe objektive? A mendoni me të vërtetë se ka një vorbull morali? Kjo jetesë e trazuar aktuale a është një imoralitet apo shfaqje e një gjendjeje normale?
[1] Të gjitha interpretimet nga Kur’ani në këtë tekst janë të autorit.