Surja Duha

Interpretimi i Sures Duha – 93

                                                                  بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

وَالضُّحَى (١) وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى (٢) مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى (٣) وَلَلْآَخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى (٤) وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى (٥) أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآَوَى (٦) وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى (٧) وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى (٨) فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ (٩) وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ (١٠  وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ (١١

 

Shqipërimi:

Me emrin e Allahut, të Gjithëmëshirshmit, Mëshirëplotit

1. Pasha paraditën!
2. Dhe natën që shtrin errësirën!
3. Zoti yt as nuk të ka lënë, e as nuk të ka përbuzur.
4. Dhe (dije) se jeta e ardhshme është shumë më e mirë për ty se e para.
5. E Zoti yt do të të japë ty, e ti do të kënaqesh.
6. A nuk të gjeti jetim, e të dhuroi strehim (kujdesje).
7. Të gjeti të (painformuar nga dispozitat fetare) paudhëzuar, e të udhëzoi.
8. Të gjeti të varfër, e të begatoi (pasuroi).
9. Pra, mos e përçmo (poshtëro) jetimin!
10. As lypësin mos e përzër!
11. E për të mirat që t’i dha Zoti yt, trego!

 

Surja Duha është surja e 93-të sipas radhitjes së sureve në Kuranin fisnik. Kjo sure është sure mekase, duke qenë se i ka zbritur Muhamedit (sal’la llahu alejhi ue selem) në Meke, pra para emigrimit të tij për në Medine. Përmban gjithsej 11 ajete. Kjo sure e ka marrë emrin nga ajeti hyrës i saj: “Ued-Duha – Pasha paraditen!”, në të cilin Allahu (xh.sh) betohet për këtë pjesë të ditës duke qenë një ndër kohët më të rëndësishme për jetën dhe gjallërinë e njeriut.

Në këtë sure, Allahu duke u betuar për kohën më të shndritshme të ditës, kur dielli vezullon me gjithë shkëlqimin e tij dhe duke u betuar për errësirën e natës, e cila kaplon gjithçka dhe qetësia mbizotëron kudo, Allahu (xh. sh) e ngushëllon të Dërguarin e Tij (sal’la llahu alejhi ue selem), duke i thënë që nuk e ka braktisur, nuk është hidhëruar prej Tij dhe nuk e ka lënë Atë vetëm, dhe se jeta e Tij e pasme do të jetë më e mirë se ajo para ose ahireti do të jetë më i mirë se kjo botë dhe se Allahu (xh.sh) do të begatojë Atë me mirësitë e Tij të pafundme aq sa Ai të jetë i kënaqur. Po ashtu, duke përmendur mirësitë që i ka dhënë Allahu në këtë botë dhe në tjetrën, deklaron edhe falënderimin ndaj këtyre begative.

Shkaku i zbritjes

Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) pasi i zbret revelata hyjnore (uahji) e parë, ndodh një ndërprerje e uahjit për një kohë të caktuar, e cila emërtohet si “fetretu’l-uahj”. Për këtë arsye Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) mërzitet pa masë. Në lidhje me kohëzgjatjen dhe arsyen e kësaj ngjarjeje ka transmetime të ndryshme.

Transmetojnë Buhariu dhe Muslimi dhe të tjerët nga Xhundubi, se Muhammedi (sal’la llahu alejhi ue selem) u sëmurë për dy-tri ditë dhe nuk mundi të ngrihej natën të falte namaz. Kjo bëri që Umi Xhemil, gruaja e Ebu Lehebit t’i thoshte me ironi: “O Muhamed! Shpresoj se të la shejtani yt se shoh që s’po të vjen, s’po të afrohet ka disa ditë…” Pas kësaj Allahu (xh.sh) zbriti suren Duha.[1]

Transmetohet nga Seid bin Mensuri dhe El-Ferjaniu nga Xhundubi: Xhibrili disa ditë nuk i erdhi me shpallje (uahj) Muhammedit (sal’la llahu alejhi ue selem), gjë që i shtyu politeistet mekas të talleshin duke u shprehur se Zoti i tij e kishte harruar, e kishte lënë dhe e kishte përbuzur.[2]

Rreth kohëzgjatjes së ndërprerjes së shpalljes (uahjit), ka transmetime të ndryshme, të cilat thonë: katër ditë, dymbëdhjetë ditë, pesëmbëdhjetë ditë, njëzet e pesë dhe dyzet ditë, Allahu e di më së miri.

Nga transmetimet kuptojmë që, Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) sëmuret për disa ditë dhe nuk ngrihet për të kryer adhurimet natën, dhe për një urtësi të caktuar (që e di Allahu) shpallja (uahji) u ndërpre për një kohë të caktuar. Që do të thotë se vonimi i shpalljes nuk ka kuptimin e braktisjes nga ana e Allahut (xh.sh) të Dërguarin e Tij (sal’la llahu alejhi ue selem). Dikush nga të afërmit apo komshinjtë, që e dinte dhe e shihte Atë (sal’la llahu alejhi ue selem) të falej gjatë natës, ndoshta edhe komshia e Tij që nuk besonte ( gruaja e Ebu Lehebit, xhaxhait të Tij, Ummu Xhemil) ka thënë kështu kur e ka vënë re që Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) nuk është ngritur për namaz nate dhe nuk i ka ardhur uahji. Po ashtu edhe politeistët mekas thanë: “Muhamedi u braktis”. Për rrjedhojë, Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) ishte mërzitur dhe shqetësuar nga kjo situatë.

Interpretimi (tefsiri)

وَالضُّحَى

1. Pasha paraditën!
   Duha, është intervali kohor kur dielli fillon të lartësohet dhe të shkëlqejë, koha kur zbardh dita. Por fjala “Duha” në ajet, është përdoruar si e kundërta e natës, si kulmi i ditës. Ose mund të tregojë edhe kohën e lindjes së të vërtetës nga horizonti i Muhamedit “si mëshirë për botët” (surja Enbija 107) dhe përhapja e rrezeve në çdo skaj me anë të detyrës së delegacioneve.

وَاللَّيْلِ إِذَا سَجَى 

2. Pasha natën që shtrin errësirën!

Koha e natës, për të cilën është betuar Allahu (xh.sh) është ajo pjesë nate në të cilën errësira kaplon gjithçka dhe qetësia mbizotëron kudo. Në atë pjesë kohe, errësira arrin kulmin e saj, e kaplon gjithçka mundet në maksimum dhe bëhet si një motër binjake me heshtjen e qetësinë.

Një nga urtësitë e shumta të betimit për “paraditen dhe natën”, mund të jetë edhe ky: Drita e ditës, për arsye të angazhimeve që ka në të, e lodhin njeriun. Errësira e natës është e nevojshme  që njeriu të qetësohet e të çlodhet. Në të njëjtën mënyre, edhe shpallja (uahji) ishte bërë si një burim tensioni për Profetin Muhamed (sal’la llahu alejhi ue selem). Ndërprerja e uahjit ndodhi që Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) të çlodhej e të qetësohej. Shpallja (uahji) është si drita e diellit, ndërprerja e tij i lë vend qetësisë së natës.

Shkurtimisht, brenda vorbullës së kohës që ndryshon vazhdimit dhe pa ndaluar nga drita në errësirë dhe nga errësira në dritë, betohet veçanërisht për paraditen e cila është fillimi i jetës, i gjallërisë e haresë. Pa ashtu, betohet për natën, e cila mbulon dritën dhe në të njëjtën kohë është edhe lajmëtari i një dite e jete të re që do të vijë.

 

 مَا وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَمَا قَلَى

3. Zoti yt as nuk të ka lënë, e as nuk të ka përbuzur.

Në fakt, emërorja teudia që rrjedh nga folja uede’a, ka kuptimin e lamtumirës ose takimit të mikut kur largohet, që thotë “mirë mbetshi” ose “paqja qoftë mbi ju”, duke uruar mirësi, shëndet dhe sukses. Po ashtu, ka edhe kuptimin e lamtumirës përfundimtare, kur dikush largohet pa u kthyer më asnjëherë. Për arsye se një lamtumirë e tillë nuk mund të imagjinohet për Allahun, është komentuar si braktisje, lënie. Edhe vet zbritja e sures është argument i qartë që, Allahu (xh.sh) nuk e ka braktisur dhe وَمَا قَلَى  as nuk e ka përbuzur të Dërguarin e Tij (sal’la llahu alejhi ue selem).

 

 وَلَلْآَخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولَى

4. Dhe (dije) se jeta e ardhshme është shumë më e mirë për ty se e para.

Çdo përfundim i gjendjes Tënde, është më i mirë dhe më i hajrit se fillimi i saj. Pra, Ti do të lartësohesh nga dita në ditë, nga gjendja në gjendje, nga e mira dhe dobishmja në më të mirën e më të dobishmen. Për shembull, fillimi profetësisë në krahasim me fillimi i jetës Tënde, ardhja e shpalljes në krahasim me ndërprerjen e saj, janë shumë herë më të mira dhe më të hairit. Po ashtu, ahireti (jeta e pasme) do të jetë shumë herë më e mirë për Ty se sa jeta e kësaj bote kalimtare.  Ti vazhdimisht do të lartësohesh nga gjendja në gjendje dhe, nga e mira në më të mirën.

لَكَ për ty, specifikimi për ty, i cili mundësohet nga shkronja ‘lam’, ka kuptimin “jo sipas të gjithëve atyre përveç Teje, por sipas mosbesimtarëve që të keqtrajtojnë Ty do të jetë më e hairit”. Kjo, nuk është pengesë që ahireti (jeta e pasme) e popullit (umetit) që i besoi Atij (sal’la llahu alejhi ue selem) të mos jetë më e hairit dhe më e mirë se kjo botë. Sepse, pasuesit e Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) janë prej Tij, siç shprehet Ai vetë në një hadith: “Kush më pason, më ndjek Mua është prej Meje”.[3] Ajo që është e mirë dhe e hairit për Profetin është e mirë dhe e hairit edhe për popullin (umetin)  e Tij. Sepse, edhe mosbesimtarët mund të përfitojnë nga mirësia e Tij në këtë botë, por, bota tjetër është vetëm për besimtarët.

Për ta sqaruar më mirë dhe më qartë gjendjen e të qënurit më e hairit dhe më e mirë thotë:

 

وَلَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضَى

5. Dhe Zoti yt do të të japë ty, e ti do të kënaqesh.

Zoti yt, në të ardhmen do të dhurojë Ty mirësi e begati të panumërta, saqë Ti do të jesh i kënaqur dhe nuk do të mbetet më asnjë dilemë “se çfarë do të ndodhë?”, nuk do të presësh më me ankth dhe frikë, por do të jesh i kënaqur në botën e pafundme.

Sipas Hasasn El’basri’ut ajeti “Dhe Zoti yt do të të japë ty, e ti do të kënaqesh”, ka për qëllim ndërmjetësimin (shefat) që do t’i jepet Profetit Muhamed (sal’la llahu alejhi ue selem) për umetin (popullin) e Tij.

Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) ka thënë: “Unë do të ndërmjetësoj për umetin tim derisa Allahu të më thotë ‘A je i kënaqur o Muhamed?’ Atëherë unë do të them ‘Po, O Zoti im! Jam i kënaqur”.[4]

Ndërsa në një hadith tjetër shprehet: “Çdo profet e ka një dua të pranuar. Të gjithë profetët e kanë bërë duanë menjëherë, ndërsa unë e kam fshehur duanë time për umetin tim për në ditën e kiametit.”[5]

Ibn Abas (r.a) është shprehur kështu rreth këtij ajeti: Një nga kënaqësitë e Muhamed’it (sal’la llahu alejhi ue selem) është edhe dëshira që askush nga Ehli Bejti (familja e Tij e nderuar) të mos futet në xhehenem (zjarr). Ndërsa në një transmetim tjetër nga Ibn Abasi (r.a): “Kënaqësia e Tij (sal’la llahu alejhi ue selem) është që i gjithë umeti i Tij të futet në parajsë.”

Fitimi i kënaqësisë së bashkësisë së Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) dhe fitimi i ndërmjetësimit (shefatit) të Tij arrihet duke i besuar Atij dhe duke ndjekur rrugën e Tij të bekuar.

Duke hulumtuar edhe kuptimin e përgjithshëm të ajetit, nuk do të thotë që ta kufizojmë kënaqësinë vetëm në ndërmjetësimin (shafaat). Për këtë arsye disa dijetarë janë shprehur: Më e përshtatshmja është që të përfshihem të gjitha mirësitë e kësaj bote dhe botës së përtejme. Sigurisht që, mirësitë në botën tjetër do të jenë shumë herë më të mëdha.

Për të treguar se çdo gjendje e ardhshme është më e mirë dhe më e hairit për Profetin (sal’la llahu alejhi ue selem), surja vazhdon kështu:

 

أَلَمْ يَجِدْكَ يَتِيمًا فَآَوَى

6. A nuk të gjeti jetim, e të dhuroi strehim (kujdesie).

Babai i Profetit Muhamed (sal’la llahu alejhi ue selem), Abdullah b. Abdu’l-Mutalib, ndërroi jetë para se të lindte Profeti (s.a.s). Ai (s.a.s) ishte akoma në barkun e nënës 6-të muajsh. Rrjedhimisht, Ai (sal’la llahu alejhi ue selem) erdhi në këtë botë jetim, pa baba. Qëndroi pranë nënës së Tij, Emine’së dhe gjyshit të Tij, Abdu’l-Mutalibit. Më pas kur ishte 6-të vjeç humbi edhe nënën e Tij. Gjyshi i Tij, Abdu’l-Mutalibi u kujdes për Të derisa edhe ai ndërroi jetë kur Pofeti (s.a.s) ishte dymbëdhjetë vjeç. Atëherë kujdestarinë për Të, e mori xhaxhai i Tij, Ebu Talibi.

Allahu i Lartë, i siguroi Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) strehim që kur erdhi në këtë botë, duke qenë se lindi si jetim, duke i siguruar që e ardhmja të ishte më e mirë se e kaluara, dhe nuk e braktisi Atë asnjëherë. Në ajet tregohet që, ashtu si Allahu (xh.sh) e strehoi të Dërguarin e Tij, edhe ai që strehon një jetim do të fitojë kënaqësinë e Allahut (xh.sh).

 

وَوَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدَى   

7. Të gjeti të paudhëzuar (të painformuar nga njohuritë fetare), e të udhëzoi.

Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue selem) asnjëherë nuk ka qenë i devijuar (dal) nga ana mendore apo fetare. Është rritur me besim monoteist, nuk është përkulur para asnjë idhulli apo statuje, nuk ka njohur asnjë Zot përveç Allahut (xh.sh) dhe nuk ka kryer asnjë vepër negative. Sepse, profetët janë të ruajtur nga këto cilësi negative.

Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) i kishte vënë re që para se t’i shpallej profetësia problemet e besimit që kishte populli i tij (politeistët e Mekës). Po ashtu, i kishte ndjerë edhe devijimet e hebrenjve e të krishterëve. Por, perceptimi i rregullave dhe detyrimeve fetare si dhe gjetja e fesë së drejtë nuk ishte e mundur vetëm me anë të mendjes së thjeshtë. Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) kishte mbetur i hutuar përpara faktit se si mund ta nxirrte njerëzimin nga kaosi ku ishte zhytur drejt fesë së drejtë.

Për këtë arsye Allahu (xh.sh) i tha kështu; Pra, Ti para se të vinte shpallja ishte i painformuar nga të vërtetat dhe legjislacioni fetar që s’mund të mësohen nga logjika e thjeshtë pa shpallje hyjnore. Ti po ashtu ishe në udhëkryq dhe kërkoje rrugën e drejtë, a nuk të zgjodhi ty Allahu dhe të udhëzoi në rrugë të drejtë? A nuk ta tregoi ty rrugën e drejtë me shpallje dhe librin që të zbriti?

 

وَوَجَدَكَ عَائِلًا فَأَغْنَى

8. Të gjeti të varfër, e të begatoi (pasuroi).

عَائِل A’il, ka kuptimin i varfër e nevojtar. Pra, a nuk  të gjeti Ty nevojtar e të varfër e të dha pasuri? Sepse, Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) nuk i mbeti trashëgimi nga babai Tij asgjë tjetër veç një shërbëtori dhe një deveje. Më pas Allahu (xh.sh) e pasuroi Atë me tregtinë që bëri si fillim në Damask. Pas martesës me Hatixhen (r.a), ajo ia dhuroi të gjithë pasurinë Profetit (sal’la llahu alejhi ue selem) që ta shpenzonte ne rrugë të Allahut (xh.sh). Kështu, Allahu (xh.sh) e ruajti Profetin (s.a.s) nga varfëria.

Allahu (xh.sh), pas përmendjes së tre mirësive që i dha Profetit (s.a.s), e urdhëroi Atë me tre gjëra të tjera:

 

فَأَمَّا الْيَتِيمَ فَلَا تَقْهَرْ

9. Pra, mos e përçmo (poshtëro) jetimin!

Pra, duke qenë gjendja kështu, si një shenjë falënderimi të mirësive që të ka dhënë Allahu (xh.sh) dhe premtimit të mirësive që do të japë, Ti mos e përçmo dhe mos e poshtëro jetimin.

Jetimi nuk duhet vlerësuar për hatër të njerëzve të tjerë apo të nënës dhe babait, por duhet vlerësuar për faktin se edhe ai është njeri. Sepse Profeti (sal’la llahu alejhi ue selem) thotë ne një hadith: “Unë dhe dorëzanësi i jetimit (për aq kohë sa i ruan dispozitat e Allahut) jemi si këta të dy”, dhe tregon gishtin tregues dhe të mesit.[6]

 

وَأَمَّا السَّائِلَ فَلَا تَنْهَرْ

10. As lypësin mos e përzër!

Mos e nënçmo lypësin, mos e përzër atë duke e nënçmuar apo duke e poshtëruar, plotësoja nevojën që ka, ose më e pakta thuaj fjalë të mira.

فَلَا تَنْهَرْ Fele tenherr, ka kuptimin mos e poshtëro, mos e nënçmo dhe mos i fol vrazhdë.

Disa dijetarë të tefsirit fjalës السَّائِلَ i kanë dhënë kuptimin “lypës që kërkon diçka që ka të bëjë me këtë botë.” Ndalimi i të folurit vrazhdë lypësit është në atë rast kur lypësi nuk këmbëngul në kërkesën e tij. Nëse largimi me të mirë nuk bën dobi, atëherë mund të largohet duke i folur ashpër. Këtë e thekson edhe ajeti: “(Jepni) për të varfrit që janë të angazhuar në rrugën e Allahut dhe nuk kanë mundësi të gjallërojnë me tokë, duke qenë se ata nuk lypin, prandaj ai që nuk e di gjendjen e tyre mendon se ata janë të pasur. Ata i njeh nga vetë pamja e tyre (të rraskapitur), por nuk kërkojnë e as nuk i mërzisin njerëzit. Pra ç’kado që të jepni nga pasuria, s’ka dyshim se atë Allahu e di shumë mirë.” (Surja Bekare, 273)

Ndërsa disa dijetarë të tjerë kanë thënë se fjala “seil” në ajet nuk ka kuptimin e atij që kërkon diçka në lidhje me këtë botë, por dikush që kërkon dije dhe bën pyetje rreth fesë. Sepse, lypësit të pasurisë kur ku mundësi me e ndihmuar, edhe nëse nuk e ndihmon dhe e përzë me të mirë, nuk ke ndonjë kërcënim. Por, gjendja e tij që i kërkohet dije fetare dhe nuk përgjigjet kur ka mundësi është ndryshe. Profeti Muhamed (sal’la llahu alejhi ue selem) thotë në një hadith: “Atij që i pyetet diçka (në lidhje me fenë) dhe e fsheh atë që di, i vendoset një grep prej zjarri në gojë.”[7]

Për rrjedhojë, cilido qoftë kuptimi i fjalës “seil” (lypës, kërkues, pyetës), nuk duhet folur vrazhdë, edhe, po qe se, nuk i jepet çka kërkon duhet përzënë me të mirë dhe me fjalë të mira, nuk duhet ofenduar. Në rast se sillet keq dhe këmbëngul, duhet me iu përgjigj në mënyrën që e meriton. Ndihmesa ndaj atij që është në vështirësi me aq sa ke mundësi, sipas situatës,  mund të shkoj deri në gradën e farzit (obligimit).

Lypja e dijes në shumë raste është lavdëruar. Në këtë rast, pa e tejkaluar kufirin dhe pa kaluar në mungesë respekti, është cilësuar si diçka e pëlqyeshme këmbëngulja në kërkimin e dijes. Ndërsa kërkimi i pasurisë është cilësuar si diçka jo e pëlqyeshme. Vetëm nëse nuk gjen mundësi tjetër për jetuar, është si një leje për atë që kanë nevojë.

 

وَأَمَّا بِنِعْمَةِ رَبِّكَ فَحَدِّثْ

11. E për të mirat që t’i dha Zoti yt, trego! 

Jo për t’u mburrur dhe për t’u dukur, por për të vlerësuar mirësitë dhe për të sjellë në vend falënderim, tregoju të tjerëve me fjalë dhe vepra që, edhe ata të përfitojnë prej këtyre mirësive. Sepse, tregimi i mirësive, është falënderim për to.

Përmendja e mirësive dhe tregimi i tyre, mund të ketë disa kuptime të ndryshme. Çdo mirësi, në varësi të përbërjes që ka mund të tregohet në një formë të caktuar. Një mënyre e tregimit të mirësive është falënderimi i Allahut me fjalë, njohja e këtyre mirësive si dhurim nga Allahu (xh.sh). Sepse, është e qartë që këto nuk i ka fituar vetëm me punën e vet.

Për shembull tregimi i mirësisë së profetësisë është kështu: Kryerja e detyrës së kumtesës në formën më të mirë.

Tregimi i mirësisë së Kuran’it Famëlartë është kështu: Leximi dhe kuptimi i tij, sjellja në vend e urdhrave të tij, qëndrimi larg atyre që ka ndaluar, si dhe, mësimi i tij të tjerëve që nuk e dinë.

Tregimi i mirësisë së udhëzimit është kështu: Tregimi i rrugës së drejtë atyre që janë në rrugë të gabuar. Vetëm se, kur e kryen këtë mision duhet me qenë i durueshëm përballë të gjitha vështirësive.

Alusi thotë kështu: Ti ishe jetim, nuk e njihje fenë dhe ishe i varfër. Alluhu (xh.sh) të strehoi ty, të tregoi ty rrugën e drejtë dhe të bëri të pasur. Mos i harro këto tre mirësitë që t’i ka dhënë Allahu (xh.sh). Prandaj sillu butë me jetimin dhe ki mëshirë ndaj nevojtarëve. Sepse, ti e provove të jesh jetim dhe nevojtar. Ashtu siç ta tregoj Allahu (xh.sh) rrugën e drejtë ty, ashtu tregoja edhe ti robërve rrugën e drejtë.

 

Sqarim

Të bësh tekbir (të thuash Allahu Ekber) në fund të sures Duha dhe të gjitha sureve në vijim deri në fund të Kuran’it është sunet. Ky është edhe transmetimi nga i Dërguari i Zotit (sal’la llahu alejhi ue selem) që vazhdon të praktikohet deri në ditët tonë. Është transmetuar me metodën e një prej shtatë imamëve të Kiraat (këndimit të Kuran’it) Ibn Kethirit. Arsyeja e kësaj është siç u përmend edhe më sipër, pas ndërprerjes së shpalljes për një kohë, kur zbret surja Duha Profeti (s.a.s) nga gëzimi thotë “Allahu Ekberr”.[8]

Kur këndohet surja Nas thuhet “Allahu Ekberr”. Pastaj këndohet surja Fatiha dhe pesë versetet e para të sures Bekare dhe në fund duaja e hatmit (këndimit të plotë të Kuran’it). Kjo quhet “Hal-i murrtehil”, që do të thotë mbarimi i një hatmi dhe fillimi i një tjetri. Kështu ai që mbaron hatmin, duke kënduar suren Fatiha dhe pesë versetet e para të sures Bekare fillon një hatm të ri. Dhe kështu vazhdon hatmin e ri që filloi, kur e mbaron atë tjetrin…

Nuk mund të thuhet se kjo duhet bërë me patjetër për çdo person që bën hatm. Por kushdo që e bën, ka bërë diçka të mirë dhe të pëlqyeshme. Ndërsa ai që se bën nuk ka ndonjë gjynah. Sepse veprimi i kësaj është sunet.

[1] [1] Buhari, Fedasilu’l-Kuran, 1, Tehexhud 4, Tefsirru Sure93/1; Muslim, Salah 82, 84, 91, Xhihad115; Ebu Dauud, Salah 68.

[2] [2] Muslim, Xhihad, 114; Tirmidhi, Tefsir 82.

[3] Surja Ibrahim, 36

[4] Ebu Nuajm, Hiljetu’l-Eulije, III, 179; Sujuti, Durru’l-Mensurr, VIII, 534.

[5] Buhari, Teuhid 31; Muslim, Iman 338. Transmetimi i Buhari’ut është me fjalë të tjera.

[6] Buhari, Talak 25, Edeb 24; Muslim, Zuhd 42; Ebu Daud, Edeb 123; Titmidhi, Birr 14; Mu’uata, Shi’r  5.

[7] Ebu Daud, Ilim 9; Tirmidhi, Ilim 3; Ibn Maxhe, Mukaddime 24; Musned, II, 263.

[8] En-Nisaburri, Garrubu’l-Kuran, XXX, 113.