Si duhet të jetë vlerësimi i botës me kushtet e sotme? Ne s’mundemi të krijojmë drejtpeshimin midis kësaj bote dhe përjetësisë. Si e kanë bërë këtë gjë në Shekullin e Lumtur?

Bota është një nga shumë etapat ku vijmë e kalojmë. Disa ajete të Kur’anit Fisnik dhe shumë porosi të nderuara të Profetit tonë (s.a.s) janë kah na e tregojnë këtë e kah na tërheqin vëmendjen për këtë. Në rrugën tejet të gjatë, nga bota e shpirtrave në barkun e nënës, që atje në jetën e kësaj bote e pastaj, duke kapërcyer periudhat e fëmijërisë, rinisë, pjekurisë dhe pleqërisë, në varr (në botën e ndërmjetme) e prej tyre në përjetësi, njerëzit vijën në këtë botë vetëm për pak ditë. Sigurisht, kjo botë është për njeriun vetëm për pak ditë. Në një porosinë e tij të nderuar, i Dërguari i Allahut e përcakton këtë si prehje nën hijen e një peme. Njeriu është një udhëtar dhe, me qëllim që të bëjë pak pushim në këtë rrugë të gjatë, kishte dashur të prehej pak nën hijen e një peme. Bota nuk është për të një konak ku do të rrijë përgjithmonë, përkundrazi, është vendi ku do të qëndrojë si vizitor i ftuar për një kohë të shkurtër.

Vatani ynë origjinal është bota e shpirtrave. Ne erdhëm prej atje këtu duke veshur rrobën-kufomë. Këtu do t’i japim trajtë jetës sonë të amshuar dhe do të kthehemi prapë në vatanin tonë të origjinës. Nga ky këndvështrim duhet trajtuar vlera e kësaj bote në lidhje me ne.

Besimtari është njeriu i ekuilibrit. Si në çdo subjekt, edhe në këtë që po e trajtojmë, duhet të dijë si ta mbrojë veten nga goditjet vdekjeprurëse të qëndrimeve ekstreme (1). Dhënia rëndësi botës për aq sa do të mbetet në të dhe përjetësisë për se kohë do të mbetet në të, gjithsesi do të bëhet peshorja e farmacisë (2) që do t’ia sigurojë ekulibrin. Ja se si na e përcakton Kur’ani i Madhnueshëm këtë ekuilibër: Dhe me atë që të ka dhënë Allahu, kërko (ta fitosh) botën tjetër e mos le mangut atë që të takon nga kjo botë… (Kur’ani, Kasas: 77).

Ç’ka na dhënë ne Zoti ynë? Mendje, zemër, shpirt, kufomë (trup), shëndet, gjallëri, rini e sa e sa të mira; të gjitha këto janë një kapital bazë e një pasuri. Përjetësia me këto do të blihet. Kjo specifikë trajtohet kështu në një ajet tjetër: Allahu bleu prej besimtarëve shpritrat dhe pasurinë e tyre në Xhenet(Kur’ani, Tevbe:111).

Në këtë tregti, ai që jep mallra të përkohshme e të vdekshme, është njeriu, kurse Allahu dhuron gjëra të përhershme e të pakonsumueshme.

Është si pasojë e një akti dhe marrëveshjeje të tillë që Kur’ani na rekomandon të bëjmë kërkime për jetën e amshuar. Sigurisht, ajo që duhet të përbëjë perspektivën tonë dhe fokusin ku duhet të përqendrohen të gjitha veprimet tona, duhet të jetë, në mënyrë të kushtëzuar, zelli dhe energjia për të fituar jetën e amshuar. Sepse atje do të mbetemi përjetësisht. Dhe kjo botë është baza e vetme (3) e hapur në emër të fitimit të amshimit, të jetës së pasosur.

Në ajetin e mësipërm, rekomandohet të mos harrojmë edhe marrim pjesën që na takon nga kjo botë. Vetëm se këtu, edhe forma, edhe mënyra e të shprehurit, janë në cilësinë e tërheqjes së vëmendjes se përsëri, ana që duhet të zgjedhim si synim dhe qëllim të vërtetë, është vatani i jetës së pasosur, sepse atje njeriu do të zhvillohet plotësisht. Po qe se ia përngjasojnë një druri që jeshilon, rritet e zgjatet drejt qiellit. Po, në Parajsë të gjitha ndjenjat e kënaqësisë aq shumë do të zhvillohen, sa kjo do të shkojë gjer mijë për mijë, ndërsa në botë ky raport është vetëm një a dy mijë. Veçanërisht në Parajsë besimtarët do të mund ta sodisin edhe Bukurinë e Allahut dhe shfaqja e Tij vetëm për një çast është kënaqësindjellëse më tepër nga mijëra vjet jete parajsore. Prandaj njeriu me këtë kriter duhet ta vlerësojë domosdoshmërinë e parapëlqimit të njërës prej dy jetëve. Për një rob, me ç’mund të ndërrohet tjetër fatbardhësia e të parit të Zotit të vet? Sidomos fitimi i miratimit dhe i kënaqësisë së Zotit të vet, për në njeri, është një e mirë, një bekim i tillë i madh, sa nuk do të këmbehej me asnjë përfitim ose gradë tjetër, i tillë sa, pranë këtij bekimi të madh, Parajsa me të gjithë shkëlqimin e vet, madje, mbetet e zbehtë!

Edhe Kur’ani i Madhnueshëm e prezanton këtë si një bekim dhe favor të madh: Kurse miratimi i Zotit është më i madhi (Kur’ani, Tevbe-72) ⁽⁴⁾. Madje, në porosinë profetike kjo tregohet kështu: Pasi Allahu (Xh.Xh) të ketë shtënë besimtarët në Parajsë e mohuesit në Ferr, do t’i pyesë robërit besimtarë: A jeni të kënaqur prej meje? Dhe ata do të përgjigjen: Si mund të mos jem të kënaqur me ty me gjithë këtyre të mirave? Atëherë Providenca Hynore do të urdhërojë kështu: Pas kësaj do t’ju bëj një favor tjetër të madh: përjetësisht do të keni miratimin tim e kurrë nuk do t’ju ndëshkoj…

Po të vihej në një akord të këtillë, edhe kjo botë nuk do të lihej mënjanë sepse, në këto kushte, për të do të interesoheshim, atë do ta donim jo thjesht për të, por se do ta shihnim si një mjet që do ta çonte në përjetësi; në thelb, tek ky lloj interesimi nuk ka asnjë mjet që do ta çonte në përjetësi; në thelb, tek ky lloj interesimi nuk ka asnjë të keqe. Edhe në porosi po kjo gjë shprehet dhe thuhet se kjo botë është ku mbillet ara ku mbillet përjetësi.

Për ta shtjelluar çështjen edhe ca më tej, mund të themi edhe kështu: Vetëm me anë të kësaj bote mund të përgatitemi për t’u bërë të përshtatshëm për përjetësinë, sepse të gjitha perceptimet, ndjenjat dhe ndjesitë sublime këtu zgjerohen e zhvillohen. Edhe për të parë Providencën Hyjnore do të mund të bëhemi gati po në të njëjtën mënyrë.

Përsa është në botë, pikërisht pse s’është i përgatiur në këtë nivel cilësor, s’mund ta shohë njeriu Providencën Hyjnore, sepse s’e ka arritur ende këtë kapacitet, këtë dhunti. Çështja në fjalë s’ka të bëjë fare as me kohën, as me hapësirën, as me përmasat. Allahu (Xh.Xh.) është për ne më afër se damari i qafës që na rreh, vazhdimisht. Na fërkon kokën me mirësi, na ndikon në punët tona me vullnetin e vet dhe na furnizon vazhdimisht me anë të fuqisë së tij.

Po qe se do të shpreheshim në mënyrë mistike kështu:

Zoti s’ka ndonjë element të dukshëm; për ata që s’kanë sy, i padukshëm është,

do të thotë se e meta qëndron te ne. Dhe rregullimi i kësaj të mete është në dorë të Allahut (Xh.Xh.). Atje njerëzit do t’ia arrijnë qëllimit të tyre të vërtetë duke eliminuar këtë të metë e duke parë Bukurinë e Tij.

Ja, pra, bota është një arë që jep të tilla fryte. Duke kaluar nga bota në përjetësi, do të hapen një nga perdet prej drite dhe njeriu do të sodiste Zotin e tij.

Kjo botë është identiteti i shfaqjes së emrave të Providencës Hyjnore. Në këtë kuptim, asgjë të kësaj bote s’mund ta shohim si të parëndësishme e të pavlerë, sepse materia vërtetësisht e vërtetë (5) është identiteti i variacioneve në të cilat shfaqen emrat e Providencës Hyjnore. Sipas shprehjes së Mevlanit (6), çdo eveniment në tërë zhvillimin e vet (7), ne dhe vullnetet tona, janë si një flamur i varur në një shtyllë shumë të lartë nga i Vërteti (Xh.Xh.). Flamuri përmban shkrime dhe është kah valëvitet. Dhe ai që e valëvit, është prapë personalisht Sovrani Eternal, Hz. Allah (Xh.Xh.). Për pasojë, materien dhe eventualitetet, nën administrimin e plotë të Providencës Hyjnore, i shohim si një kopsht ku janë materializuar emrat dhe atributet e Tij; në çdo pikë vese përmbi lule sodisim bukuritë që i përkasin Atij. Më tej, Mevlanai, me një shprehje jo fort të hapur për dikë tjetër, e tregon kështu këtë specifikë: Ajo çka lidh zinxhirë në këmbët e të Urtit (8) e që u vë prangat truve, e veçanta që i bën të dashurohen në mënyrë pasionante ndaj të Vërtetit, që i lidh e i rrëmben ata janë reflektimet e fytyrëhënëve (9) që shëtisin e vijnë përqark kopshtit të Providencës Hyjnore…

Me shfaqjen e Njësisë së Tij, Providenca Hyjnore na i ka shpalosur para syve një pjesë bukurish të Individualitetit të Vet në formën e një ekspozite. Më pas, ashtu siç kërkon enigma e Njësisë dhe në sajë të favoreve të posaçme që ka dhuruar, ne jemi bërë të denjë për të marrë disa gjëra (nga ajo ekspozitë) sipas vendit tonë. Për pasojë, ata fytyrëhënë të shfaqur në lulishten dhe pemëtoren Njësi që është kopshti i vërtetë i Providencës Hyjnore, na i janë ofruar shikimit tonë në këtë botë që mundim ta shohim, dhe tek ata ne shohim variacionet e emrave të Providencës Hyjnore. Të shtënët, pas Atij janë shtënë, gjithashtu të pasionuarit pas Atij janë pasionuar si Mexhnuni(10), me gjuhën e peshqve ndër detra dhe me të gazelës (11) në shkretëtirë – siç thotë Junusi (12) – vetëm Atë e thërresin pa pra. Shenjat si shkopi i Hz. Musait (13), që e tregojnë të Vërtetin pa pra, janë identiteti i të vërtetave të kopshtit të Tij që pasqyrohen në pasqyrën tonë shpirtërore.

Këtu nuk kam për qëllim të bëj shtjellimin e kësaj çështjeje të hollë e të thellë. E veçanta që synuam në këtë specifikë ku hymë tërthorazi, është kjo: Bota është një kopsht i Providencës Hyjnore dhe reflektimet e fytyrëhënëve në këtë kopsht, janë kah shfaqen në natyrën tonë shpirtërore. Në këto kushte, edhe gjërat që shohim ne në emër të kësaj bote, janë identitet i valëve elekromagnetike të lartësive të ndryshme të formësuara që burojnë prej Tij. Sigurisht, nuk po trajtojmë çështjen si një mistik i Njësisë Trupore (14) ose i Njësisë Konkrete (15). Nuk po trajtojmë, por, në kuptimin, i bëhemi pjesëtarë në të njëjtën formë shprehjes së Imami Rabbaniut (16) se materia vërtetësisht e vërtetë është identitet i formësimit të variacioneve të emrave të Providencës Hyjnore.

Po, ne nuk mund ta braktisim këtë botë, sepse me anë të saj do të shtiem në dorë shumë gjëra që do të gjejmë në emër të përjetësisë. E drejtë: bota është një grumbull gënjeshtrash të maskuara dhe pisllëqesh, veçse sa e sa margaritarë të vërtetash ndodhen për Hz. Mahmud Gazneviun në Mesnevi, apo jo? Natyrisht që këto ndodhi e të ngjashme me to transmetohen si analogji figurative (17). Në esencë, Bejdabaj (18) i ka bërë të flasin kafshët me gjuhën e urtësive para Lafontenit dhe më vonë shumë dijetarë Islamë e kanë përdorur dendur këtë metodë në veprat e tyre. Edhe Mevlani është mes tyre. Ai i vë të bisedojnë Gazneli Mahmudin me një qen në prag të derës së vet. Qeni rrëmon paprerë në një grumbull plehrash para pallatit. Disa herë, megjithëse s’gjen gjë, prapëseprapë vjen të nesërmen e vazhdon të rrëmojë gjer në mbrëmje. Një ditë e pyet Sulltan Mahmudi qenin: Ke ditë që rrëmon në këtë plehërishte, a s’u mërzite që s’gjete dot gjë që ende vazhdon ta rrëmosh? Qeni i përgjigjet me gjuhën e vet: Një ditë, duke rrëmuar, pata gjetur një kockë. Ja, pra, në kujtim të saj vij çdo ditë këtu e kërkoj. Ndoshta një ditë gjej prapë ndonjë kockë!

Ja, pra, sipas mistikëve të së vërtetës (19), kjo botë është një plehërishte e tillë. Providenca Hyjnore i ka përzier e gufuar këtu të mirën me të keqen, të bukurën me të shëmtuarën. Që shëmtitë e materies të mos i ngarkohen Atij nëpërmjet së drejtës, ka vënë në mes perden e shkaqeve dhe veçantitë që me anë të mendjes duken në aparencë si të shëmtuara, kanë mbetur të gjitha pas asaj perdeje. Mirëpo, në fakt, Allahu i ka krijuar të gjitha këto. Edhe atje, përsëri, shfaqen emrat e Tij, numrin e të cilave nuk e dimë. (Emrat Hyjnorë(20) janë të pafund, prandaj numrin e tyre e di vetëm Allahu (Xh.Xh.).Ka disa emra të tillë që Providenca Hyjnore i ka fshehur në diturinë e Tij dhe nuk ua ka treguar ose praktikuar a profetëve. Madje as edhe engjëjve më të afërt. Edhe ne, duke rrëmuar botën po në këtë kuptim, me mendimin se ndoshta mund të gjejmë të tjera të vërteta si ato që kemi gjetur, vijmë vërdallë në ato vende që dikujt tjetër mund t’i duken si plehërishte dhe e bëjmë këtë punë me dëshirë.

Por bota ka edhe një fytyrë tjetër që, ç’është e drejta, prej saj ndiejmë neveri edhe ne i ikim. Kjo është fytyra që sheh nga vetja, kalimtare, mortore, që të fut një kokërr rrushi në gojë dhe njëqind dacka prapa. Kjo fytyra e saj është vetëm identitet lodrash dhe lojërash. Kjo fytyrë që i ka robëruar të dhënët pas saj (21), është për ne e neverishtme dhe është me vend të përbuzet sadoqoftë.

Në këtë këdnvështrim, do të vëmë një ekuilibër midis botës dhe përjetësisë. Kjo botë është e përkohshme, kurse bota e pastajme, e përjetshme, i Dërguari i Allahut nuk e pati braktisur aspak këtë botë por mes popullit pati qenë gjithmonë me të Vërtetin. Edhe në shprehjet e tij të ndritshme kështu e pati urdhëruar: Të ndodhesh mes njerëzish e të pranosh shqetësimet që do të vijnë prej tyre, është më e dobishme se të tërhiqesh në adhurim në krye të malit. Edhe ne ashtu duhet të sillemi. Do të përsillemi në treg ku rrjedhin si lumë gënjeshtrash e maskuara, do të shkojmë nëpër universitete si mësues e si nxënës, do të pranojmë t’u hyjmë një pjese shqetësimesh shpirtërore, do të sakrifikojmë ndjenjat e favorshme materialo-shpirtërore, do të sakrifikojmë ndjenjat e favoreve materialo-shpirtërore, madje, shumë herë, me vullnet a pa vullnet, do t’i bllokojmë për vete rrugët e miqësisë hyjnore (22) që ka kuptimin e afërsisë (23) ndaj Providencës Hyjnore dhe tërheqjes hyjnore (24) dhe do të jemi gati për një vetëmohim (25) të tillë që, sikurse Profeti u kthye mes popullit e nuk mbeti në parajsat (26) megjithë tërheqjen e tyre, edhe ne me një moral dhe etikë të tillë do të mbruhemi dhe do të përpiqemi të përfaqësojmë të vërtetën e madhe që solli i Dërguari i Allahut (s.a.s.). Edhe ata që rrinë në këtë botë si mbi zjarr(27) të tillë, asnjëherë nuk ia kushtojnë ndjesitë fytyrës vulgare e mortore të kësaj bote, nuk merren me të. Ata i gjen përherë mes njerëzve, veçse përherë me Zotin e tyre…

Profeti ynë (s.a.s.) s’e pati menduar këtë botë edhe kur nën këmbë i shtrihej njerëzimi. Ardhja në botë dhe ndarja nga bota për të, patën qenë në të njëjtën vijë. Kur pati ardhur, e patën a s’e patën mbështjellë me një beze; edhe kur qe larguar, me një beze të thjeshtë…

Gjatë gjithë jetës të lartë, i Dërguari i Allahut do të lypte qytetërim për qytetërimet e do të përpiqej me zell për të ngritur një botë të ekuilibër midis së këtushmes e së përtejshmes dhe gjer në fund të jetës nuk do të shmangej një grimë nga kjo kauzë e lartë. Një jetë të tërë do ta kalonte nën garanci e në prehje se ia kish dorëzuar Allahut (Xh.Xh.) nefsin, egon e tij, dhe do të ecte në rrugën e shpëtimit të njerëzimit e të fitimit të miratimit të Allahut. Kurrë nuk do t’ia turbullonin shikimin atij as dëfrimet e kësaj bote, as sevdaja e jetës së saj.

Edhe në shtëpi e familje ai pati vënë të njëjtën disiplinë. Pati ndjerë shqetësim nga kërkesat qoftë edhe të vogla lidhur me këtë botë nga ana e grave të veta dhe pati qenë betuar të rrinte larg tyre përkohësisht. Madje, njëfarë kohe, me urdhërin e Kur’anit ndodhi që ato të liheshin të lira për të mbetur pranë tij, apo për të ikur: ose do të braktisnin atë banesë e do të shkonin. Atëherë të gjitha gratë patën zgjedhur ndaj të mirave të kësaj bote jetesën nën kushtet më të rënda.

Pati qenë pikërisht ajo kohë kur Hz. Omer qe futur në çerdhen e lumturisë dhe e pati parë Zotërinë e Dy Botrave duke fjetur mbi një rrogoz. Qe prekur e pati qarë. Kur e pati pyetur i Dërguari i Allahut se pse po qante, i pat dhënë një përgjigje të tillë: Ndërkohë që bizantinët e iranianët (28) flenë në dyshekë puplash, ti që je i Dërguari i Allahut, fle mbi një rrogoz. Ja, për këtë po qaj. Pas këtyre fjalëve, i Dërguari i Allahut ia pat sqaruar çështjen me këto fjalë të pavdekshme: A nuk do, o Omer, që bota t’u mbetet atyre e neve përjetësia?

I Dërguari i Allahut nuk e pati braktisur botën. Në fytyrën e çdo trëndafili, të çdo luleje, pati parë e pati treguar të vërtetën, e pati dëgjuar e urdhëruar atë… me ushtrinë që pati organizuar, pati ngritur flamurin e Islamit në vatrat anekënd botës dhe të vërtetën e vet ua pati urdhëruar shpirtrave.

Nuk do të kalojmë pa përmendur këtu një konkluzion që kanë arritur sociologët e ditëve tona:

Gjer te Hz. Muhamedi njerëzimi pati shënuar një përparim njëzet e pesë përqind. Me të, në kohë të shkurtër 23-vjeçare,kjo shifër i ishte afruar pesëdhjetëpërqindëshit. Gjer në ditët tona i është shtuar kësaj, e shumta, edhe njëzetë e pesë përqind dhe pas sodit, pritet të plotësohet qindpërqindëshi. Mendoni tani: një distancë që njerëzimi ish përpjekur e s’e kish arritur për shekuj të tërë, ai e kish dyfishuar në një çerek shekulli, duke u bërë, kështu, për brezat e ardhshëm gjer në katastrofë, një Udhëzues absolut.

Ai nuk e braktiste këtë botë. Le ta përsërisim këtë fjali. Vetëm e dinte se sa rëndësi i duhej dhënë e deri ku dhe orientonte në këtë drejtim bashkësinë e tij…

Shënime:

• Në origjinal: ifrat ve tefrit (arab.)
• Në origjinal: mihenk (osm.)
• Interpretim i vetë autorit
• Në origjinal: hakiki hakajik-i eshja, materia vërtetësisht e vërtetë. Në misticizëm: materia përtej fizikës, vërtetësia e së cilës ka karaktr absolut.
• Mevlana: Xhelaleddin-i Rumi (lindur më 672H) Poet i shquar i shek. XIII. Vepra poetike e tij, Mesnevi, në persisht, është kompozuar në strofa dyvargëshe prej nga edhe e ka marrë këtë titull. Është i pari i tarikatit Mevlevi.
• Në origjinal: evlija, shenjtor; veçse emërtimi shenjtor nuk është identik me atë në kristianizëm, prandaj në përkthim është përdorur termi i Urti (i Përsosuri) me kuptimin e njohur tashmë të saj në shqip si dikush që ia ka arritur një përsosmërie të lartë diturore, morale-etike dhe shpirtërore.
• Këtu kemi një paralelizëm figurativ ose një analogji figurative me bredhjet e Mexhnunit të dashuruar në mënyrë marrëzisht pasionante nëpër shkretëtirë në kërkim të së dashurës Lejla (Heronj të veprës së Fuzuliut).
• Këtu gazela edhe si simbol i bukurisë
• Poeti Junus Emre
• Asaj-u Musa: shkopi i Profetit Musa i cili i mundi me të magjistarët femohues. Vahdet-i Vuxhud: Njësia Trupore; pikëpamje mistike sipas së cilës qenia është një e vetme.
• Vahdet-i Vuxhud: Njësia Trupore; pikëpamje mistike sipas së cilës qenia është një e vetme.
• Vhdet-i Mevxhud: Njësia Konkrete, njësia e gjithësisë. Këto pikëpamje mistike hulumtojnë rrugët e mundshme të afrimit tek Zoti.
• Ahmed Faruki, i quajtur Imami Rebbani (Hz. 971-1034) nga nipërit e Hz. Omerit
• Në origjinal: Kijas-i temsili, analogji figurative ose alegori
• Bejdaba: Autor anonim i folklorit
• Në origjinal: hakikat ehli; fjalë për fjalë, dora e të vërtetës, domethënë ata njerëz që merren me kërkimin dhe njohjen e së vërtetës.
• Në origjinal: Emsa-i iilahi
• Në origjinal: ehl-i dynja, njerëzit e dhënë pas kësaj bote
• Në origjinal: (misticizëm) velajet (osm.)
• Në origjinal: (misticizëm) kurbijet (osm.)
• E përdorur në origjinal në shumës me kuptimin e përgjithshëm të bukurive që soditi në miraxhin e tij (shih në fund të librit).
• …si mbi një zjarr: këtu, vlimi i ndjenjave e dëshirave sublime të dashurisë pasionante mbas Hyut, të vetmohimit e sakrificës për njerëzit.
• Bizantinët e iranianët: e ka fjalën për perandorin e Bizantit dhe sundimtarin Kissa të Iranit në atë kohë.