Thuhet se Islami është në përshtatje me mendjen dhe logjikën. Mirëpo Islami mbështetet mbi dogmën dhe, për pasojë, kërkon përunjësi. A mund ta shpjegoni?

Po, ashtu është. Islami edhe është në përshtatje me mendjen dhe logjikën, edhe kërkon domosdoshmërisht përunjësi. Sepse mendja dhe logjika me përunjësinë nuk janë të kundërta. Diçka mund të jetë logjike e mund të kërkojë edhe përunjësi. Përballë një specifike që kërkon një gjë të tillë, askush nuk mund të arrijë në përfundimin se “kjo s’është logjike.” Edhe logjika nuk e pranon një mendim të tillë. Dhe tani le të përpiqemi ta shpjegojmë këtë çështje përsëri brenda kornizës së mendjes dhe logjikës.

Së pari, Islami i ka trajtuar çështjet, besimi i të cilave është i domosdoshëm, me librin ku lexohet gjithësia dhe na i ka shpjeguar mendërisht e logjikisht. Pasi na e ka provuar në këtë mënyrë madhështinë dhe kujdestarinë hyjnore[1] të Providencës Hyjnore, është trajtuar profetësia në cilësinë e domosdoshmërisë reciproke, domethënë të nevojës së paevitueshme për njëri-tjetrin dhe kjo domosdoshmëri është mbështetur me argumente mjaft bindëse. Për të lajmëruar këtë madhështi, ndihet nevoja e profetëve, kurse të gjitha argumentet që sjellin si konkluzion pushtetin e Tij, janë mjaft mendore e logjike.

Pas vdekjes, njerëzit duhet të ringjallen e të fitojnë një jetë të amshuar në mënyrë, që ndjenja e përjetësisë që u është dhënë, të mos jetë ose të mos mbetet diçka e kotë. Sipas asaj që Providenca Hyjnore është e pastër nga kotësirat, një jetë të tillë do t’u dhurohet njerëzve. Gjithashtu, Ai që e krijoi qenien për herë të parë, do të bëjë edhe krijimin e dytë.

Kurani është fjala e Zotit. Sikur të gjithë njerëzit dhe xhindet të bëhen bashkë, nuk mund të sjellin diçka të ngjashme, qoftë edhe me një ajetin e vetëm të tij. Meqë ai është fjala e Allahut (xh.xh.), atëherë edhe Teurati, Ungjilli, Zeburi si dhe gjithë shkrimet e kaluar nën vërtetimin e Tij, me identitetin e tyre origjinal, janë fjala e Allahut (xh.xh.)…

Këto çështje që i kemi trajtuar imtësisht dhe gjerësisht një e nga një në vendet përkatëse dhe me tematikën përkatëse, nuk do t’i shtjellojmë këtu. I preka vetëm për të dhënë një mendim. Tani, pasi të gjitha çështjet përkatëse të dogmës të cilat duhen besuar, të jenë provuar me argumente të tilla mendore e logjike, vjen një cak pas të cilit njeriu nuk mund të ecë vetëm me argumente. Kuptimet mbi të vërtetën, që perceptoi me ndërgjegje dhe që ndjeu me zemër, janë aq të qëndrueshme, saqë argumentet aty mbeten krejt të zbehta. Kjo është një çështje niveli (shpirtëror) dhe është mjaft normale. Puna shkon gjer atje sa personalitete të mëdhenj, si Imami Rabbani, pasi kanë plotësuar sejir minallah, kanë pohuar se përsëri njeriu do të ndjejë nevojë për argumente, në një kohë kur ngjarja e sipërpërmendur është një situatë e posaçme për njerëzit që kanë plotësuar miraxhin në atë nivel dhe s’kanë të bëjnë me shumicën tjetër të njerëzve.

Çdo punë dhe veprimtari e Providencës Hyjnore është e mbështetur në mendjen dhe logjikën. Si të mos jetë, kur Ai është i Ditur dhe Zotërues, nuk bën gjëra të kota… Me anë të ligjeve të fizikës, kimisë, astronomisë dhe astrofizikës ne vërtet arrijmë një pjesë parimesh të qëndrueshme dhe shohim se para kësaj veprimtarie, bëmat e njerëzve më të aftë mbeten shumë të zbehta. Kurse në çdo punë të Allahut (xh.xh.) ka një urtësi. Dhe kjo urtësi, mendore dhe logjike, zhvillohet plotësisht në këtë vijë.

Ja pra, ajetet e krijimit të botës së ndryshueshme, që i kemi sjellë me argumente të tilla objektive e subjektive, na shtrëngojnë t’i besojmë Providencës Hyjnore me një besim që i shkon për shtat madhështisë dhe lartësisë së Tij. Fjala pra, është për mendje e logjikë tërësisht përunjësie. Meqë iu përunjëm dhe i përunjemi Atij, atëherë duhet edhe të bëjmë ato që thotë Ai. Natyrisht, këtu na dalin përpara çështje të adhurimit, të gjitha specifikat e namazit, agjërimit, zekatit dhe haxhit, të tilla që kanë të bëjnë me njeriun si rob të Zotit…

Nga një këndvështrim, plotësimi i këtyre është përunje. Por është gjithmonë e mundur që midis këtyre të ecim sërish me mendje dhe logjikë, si dhe t’i kushtëzojmë me një vlerësim për nga urtësia që përmbajnë.

Sigurisht që ka shumë urtësi në detyrimin e namazit në pesë kohë të caktuara pa lejuar kapërcimin e kohëve. Pa asnjë dyshim, nuk është i rastit një detajim i tillë i veprimeve të namazit. Urdhri i larjes së gjymtyrëve në abdes sigurisht që e ka një dobi. Sa rol të madh ka në ndërtimin e jetës shoqërore falja e namazit në bashkësi! Sa dobi ka marrë përsipër detyrimi i zekatit për ruajtjen e raportit të varfër-të pasur! Dobitë që i sjell shëndetit të njeriut agjërimi, janë pa numërim. Madje, mrekullia marramendëse e vendimeve përkatëse të Kodit Penal të Islamit dhe sa e sa urtësi të tjera që, po të shqyrtohen e analizohen sipas mendjes dhe logjikës, do të na çojnë sërish në të njëjtën pikë, në përunjësi.

• Po e shqyrtojmë haxhin, sa për shembull. Le të themi se e kemi pranuar qysh në fillim detyrimin e haxhit, sepse Providenca Hyjnore thotë: …Për hir të Allahut, vizita e shtëpisë (Qabes) është detyrim… (Ali Imran, 97) si dhe ia ka bërë të detyruar këtë çdo myslimani burrë apo grua që ka mundësi. Një vështrim i tillë është fillimi i përunjësisë. Në emër të përunjësisë, themi si urdhëron! dhe vrapojmë për në haxh. Pas kësaj, nisemi të shqyrtojmë premtimet që na janë dhënë nga haxhi brenda botës Islame. Haxhi është një kongres i Botës Islame ku pjesëmarrin njerëz të çdo niveli. Dhe ndodhen në fazën themelore, më të shkurtër e të garantuar, të sjelljes së myslimanëve në një trup të vetëm. Po ta vështronim çështjen nga këndvështrimi i drejtësisë shoqërore, mbledhja në një vend e njerëzve pa dallime të pasur-të varfër, të ditur-të paditur, me mendimin vetëm për të kryer detyrën e robit ndaj Zotit duke u trajtuar vetvetiu secili në të njëjtat kushte e në të njëjtin nivel, do të na afronin më shumë me faktin se çfarë sistemi mbarënjerëzor është Islami; kjo do të na bëhej mbështetje për vendosmërinë tonë të besimit.

Po deshët, le të fillojmë të ndjekim rrugën e mendjes dhe logjikës, ta trajtojmë çështjen dhe, në përfundim, të arrijmë të vendosur në pikën e përunjësisë; po deshët, le ta ndjekim pra udhën e përunjësisë, t’i përdorim si mjete mendjen dhe logjikën e mandej, të arrijmë sërish në të njëjtën pikë. Këta faktorë nuk do të ndikonin te përfundimet.

Për pasojë, Islami, nga njëra anë, është mendor dhe logjik. Nga ana tjetër, baza e tij është përunjësia. Aty zë fill me mendjen dhe logjikën dhe mbaron me përunjësinë, dhe po aty, nisur nga përunjësia, mbërrin tek mendja dhe logjika, të cilat, nga ana e tyre, përsëri e kthejnë njeriun tek përunjësia. Në fund të fundit, nuk mund të jenë ndryshe rregullsia dhe sistemi i Allahut (xh.xh.) që na ka vënë përpara këtë gjithësi në formën e një libri…

[1] Në origjinal: Rububijet