Lidhja pretekst-pasojë. Cilat janë anët fetarisht të lejueshme e të palejueshme?

Preteksti[1] është lidhja e jashtme midis dy dukurive. Ai është një faktor ndërmjetës, lidhës dhe ndihmues midis dy dukurive dhe jo esencial. Lidhja pretekst-pasojë nuk është identike me lidhjen shkak-pasojë. Për shembull, për t’u ngjitur në çati, ne përdorim shkallë, kurse për të shkuar diku, përdorim mjete komunikacioni të ndryshme. Shkaku që na ngjit në çati është tjetër gjë dhe mjeti, domethënë preteksti që na ndihmon për t’u ngjitur, tjetër. E kështu me radhë. Natyrisht që në pyetje bëhet fjalë për pretekstin shpirtëror.

Çështja nëse do t’u jepet mundësia prijësve, të urtëve, dijetarëve sipas nivelit të tyre dhe robërve të zgjedhur që të shërbejnë si pretekst ose të përdorin të drejtën e pretekstit, është një prej specifikave që janë debatuar mes dijetarëve që në krye të herës. Ky debat pati fituar dimensione të reja me shkollën e Ibni Tejmijes duke ardhur gjer në ditët tona. Ka pasur edhe të tillë që e kanë kuptuar pretekstin brenda kuptimit të shefaatit, ndërhyrjes për falje, që është e drejtë profetike. Pra ka mes dijetarëve edhe që i analizojnë pretekstin dhe ndërhyrjen për falje si një subjekt i vetëm.

Pretekst si ndërmjetësim shpirtëror edhe ka, edhe s’ka.

Në fillim do të shpjegojmë aspektin e tij të paqenësishëm, pastaj do ta trajtojmë aspektin e tij të qenësishëm.

Në Islam, mes robit dhe Zotit nuk ka asnjë mjet lidhës. Kurdo dhe kudo që të dojë, robi i drejtohet Zotit dhe mund të bisedojë me Të pa ndërmjetësi, duke përdorur një gjuhë të përshtatshme me pozitën e vet prej robi ndaj Krijuesit.

Thashë “kur të dojë”, sepse për adhurimet nafile, suplementare (jashtë farzeve, detyrimeve), nuk ka ndonjë rregull të përcaktuar. Adhurimin për Zotin e tij njeriu e kryen çdo kohë me lutje e përgjërime e me forma të tilla si namazi që e simbolizon adhurimin në formën më të bukur. Edhe përshtatshmëria apo jo e kohës së zgjedhur është një çështje krejtësisht jashtë subjektit tonë. Ne këtu po bëjmë fjalë për adhurimin në kuptimin e tij absolut.

Thashë edhe “ku të dojë”. Sepse i Dërguari i Allahut ka thënë: “Toka m’u bë një vend i pastër faljeje”.

Robi i afrohet Zotit me adhurime hap pas hapi. Ky afrim e sjell robin në një gjendje të tillë, saqë Zoti bëhet për të syri që i sheh, veshi që i dëgjon, dora që i prek, etj. Kalimi në marrëdhënie të tilla me Zotin është i mundur për çdo njeri dhe pa pasur nevojë për asnjë mjet (pretekst) ndërmjetës. Sepse Zoti, për secilin njeri, është më afër tij se damari i qafës që i rreh. Dhe, duke i dëgjuar lutjet e përgjërimet e çdo robi, është kah u përgjigjet atyre.

Ashtu siç Zoti është unik në Individualitetin e vet, në Aktin e vet dhe në Hyjnitetin e vet, ashtu edhe robi duhet që në adhurimet e tij të mos ketë parasysh gjë tjetër veç Zotit si një i vetëm e të mos përziejë tjetërkënd e tjetër gjë veç Tij!

A nuk themi në çdo faljen tonë, duke kënduar “Fatiha-në”, “Vetëm Ty të adhurojmë e vetëm prej Teje ndihmë kërkojmë”? A nuk është kuptimi i kësaj fshirja e të gjitha gjërave eventualisht të ndërmjetme dhe komunikimi drejtpërdrejt me Zotin?

Edhe të vërtetat e parashtruara në kaptinën “Kafirun”, tregojnë për adhurimin e Zotit drejtpërdrejt, pa ndërmjetësim, si dhe shënojnë këtë nivel të besimit monoteist.

Edhe Profeti (a.s.), në një lutje të bërë mbi këtë besim, thotë kështu: “Allahu im! Askush nuk mund ta japë atë gjë që ti nuk do ta japësh. Po, pasi të thuash Ti “të mos i jepet”, askush nuk mund ta japë diçka dhe, pasi të thuash Ti “t’i jepet”, askush nuk mund të bëhet pengesë. Urdhrin Tënd askush nuk mund ta kthejë prapë. Nëse ke dhënë një urdhër, ai patjetër zbatohet dhe nuk mund të prapësohet. Asnjë njeri i madh, i shquar a i nderuar nuk mund t’i kundërvihet urdhrit Tënd!

Edhe kjo lutje e të Dërguarit të Allahut të cilën e përcollëm këtu pa asnjë ndryshim dhe koment, tregon se, si të dojë Allahu për diçka, njeriun s’mund ta ndihmojë askush, madje as ai vetveten! Edhe prej kësaj kuptojmë se i Dërguari i Allahut na tregon se si t’i drejtohemi rrugës së adhurimit të pastër e origjinal, duke u zhveshur prej të gjitha mjeteve e preteksteve.

Një ditë, Abdullah b. Abbasi po rrinte pas Profetit. Dhe Profeti i dha këtë këshillë të pavdekshme: “O bir! Kudo që të jesh, ki frikë nga Allahu! Adhuroje Allahun dhe, çdo gjë që të bësh, ta mbash gjithmonë parasysh! Kur të kërkosh diçka, vetëm prej Allahut e kërko dhe kur të kërkosh ndihmë, vetëm prej Atij e kërko!”

Ja pra, nga këto ajete dhe hadithe, porosi profetike që u përpoqëm t’i përcillnim besnikërisht dhe të ngjashme me to, kuptojmë se robi, kur, pa pasur nevojë për ndërmjetësinë e askujt, ngre duart lart dhe përgatitet për lutje e kur kalon në tensionim metafizik për këtë qëllim, i ka të gjitha mundësitë dhe shanset për të mundur të bashkohet me mëshirën e Zotit drejtpërdrejt, për të mundur t’i përmbledhë dëshirat e veta në prani të Tij dhe për të mundur të krijojë lidhje mes marrëdhënieve Zot e rob. Ja, pra, në këtë kuptim themi se nuk kërkohet mjet dhe pretekst.

Vetëm se të gjitha këto janë çështje të paraperdes për subjektin në fjalë që po shqyrtojmë dhe reflektojnë vetëm fytyrën e jashtme të së vërtetës.

Por kjo punë ka edhe fytyrën e saj të pasperdes, të cilën, ashtu si edhe i ndjeri Ibni Tejmije me nxënësit e vet, edhe disa persona të ditëve të sotme gjithsesi nuk duan ta shikojnë. Po, ndërsa përkrahësit e Ibni Tejmijes na ndjekin pa u lëkundur gjer këtu, s’di pse ndaj atyre që kërkojmë të themi më tej, i mbyllin veshët.

Po ju pyes duke ju lutur: A ekziston mundësia që të mohohet funksioni pretekstual i Kur’anit? Po të mos ish Kur’ani, nga cili burim do ta merrnim ne shpresën e jetës së pasosur? Si do ta rregullonim jetën e kësaj bote dhe si do ta shihnim hartën e xhenetit? Me çfarë do t’i kënaqnim ndjesitë tona virtytdashëse dhe si do t’i arrinim ato virtyte?

A ekziston mundësia për ta mohuar cilësinë pretekstuale të të Dërguarit të Allahut i cili, kur doli në miraxh, në Audiencën Hyjnore, u kthye pas duke thënë “Ummeti im! Ummeti im!” E si mund të mohohet pretekstualiteti i këtij personi të madh e të lartë për të cilin në Kur’an thuhet “Ne të dërguam ty mëshirë për botët” dhe i cili bart edhe një aspekt tjetër mëshire, kthimin e blasfemisë së mohuesve, madje, në lëkundje e dyshim?

Po të mos na e kishte mësuar ai, nga kush do ta mësonim ne fenë tonë? Moralin dhe etikën më të bukur prej atij e mësuam. Ai e ngriti perden e rënë mbi sytë e njeriut dhe na çoi ne në horizontet e ndriçuara. Sahabet, shokët dhe pasuesit e Profetit, të cilët e ndjenin këtë vetëdijë gjer në thellësitë e ndërgjegjes, thoshin: “Mirënjohja u përket Allahut dhe të Dërguarit të Tij…”

Kështu thoshin ata dhe çdo gjë që kishte të bënte me Të, e quanin të bekuar dhe pretekst për shpëtim. Çdo fije floku e çdo fije mjekre të rënë prej Tij, e quanin si të kishte ardhur prej xhenetit dhe përpiqeshin ta ruanin nëpër shtëpitë, në qoshet më të qeta e të sigurta, mbështjellë me mëndafshe e kristale… Ata besonin se uji i abdestit të Tij ishte po aq i bekuar dhe vendi ku ai derdhej, nuk mund të prekej as nga zjarri… Dhe ai nuk i pengonte nga konsiderata të tilla. Ashtu siç kanë thënë disa, po qe se ato lloj sjelljesh do të përbënin atë që quhet “shirk”, rënie në politeizëm, para së gjithash ato do t’i ndalonte ai njeri që ishte dërguar për ta fshirë nga faqja e tokës çdo lloj idhujtarie e politeizmi!

Në periudhën e Hz. Omerit pati ndodhur një thatësirë. Kalifi mendonte se ky ndëshkim i ishte dhënë bashkësisë për shkak të tij, prandaj edhe, duke e ndjerë veten fajtor, qëndronte i përkulur më dysh e nuk i qeshte buza. Një ditë po shkonte në shtëpi me të njëjtën pamje të zymtë, kur menjëherë diç i ra ndërmend, u kthye dhe u nis në një drejtim tjetër. Pas pak qëndroi para një dere. Ishte dera e shtëpisë së Hz. Abbasit, të ungjit të Profetit. Derën e hapi Hz. Abbasi vetë, të cilin Hz. Omeri e mori për dore pa i lënë rast ta pyeste dhe e çoi drejt një maje. Atje, duke e ngritur lart dorën e Hz. Abbasit, u lut kështu: “Allahu im! Kur ishte i Dërguari në këtë jetë, ne e bënim atë ndërmjetës dhe kërkesat tona në emër të tij i drejtonim. Por ai s’është më midis nesh, prandaj unë erdha këtu para Teje më të ungjin e tij. Na lësho ujë, o Zot, për hir të këtyre duarve!” Shokët e Profetit thonë se duart e tyre nuk ishin ulur ende kur kishte nisur të binte shiu rrëke!

Prapë në kohën e Hz. Omerit ishte bërë thatësirë një herë tjetër dhe muslimanët ishin mërzitur tepër prej kësaj. Një shok i Profetit shkon në varrin e ndritshëm të Tij dhe thotë: “O i Dërguari i Allahut! Për dashuri të Zotit, lutju Atij të lëshojë shi për ummetin e Tij!” Pastaj kthehet në shtëpi e bie të flerë. Në gjumë sheh ëndërr t’i thonë kështu: “Shko e i thuaj Omerit se Allahu do të japë shi”. Dhe pas kësaj nisi të bjerë shi.

Një ndodhi tjetër. Një i verbër i vjen të Dërguarit të Allahut dhe i kërkon që ai të lutet për të që t’i vijnë sytë. Dhe Profeti i tha që të shkonte, të falte dy rekat namaz dhe pastaj, duke e bërë si pretekst të Dërguarin e Allahut, të lutej që t’i hapeshin sytë. Njeriu bëri siç i thanë dhe i erdhi shikimi.

Që ato kohë e gjer më sot, muslimanët, kur u është dashur të shpëtojnë nga ndonjë sëmundje, kanë falur dy rekate namaz dhe janë lutur dhe, me favorin e Allahut, gjithmonë kanë gjetur shërim…

Çështjen mund ta përmbledhim kështu: Për sa kohë që personat që janë marrë për pretekst nuk identifikohen me qëllimin dhe synimin e vërtetë, për sa kohë nuk harrohet se ata janë vetëm një mjet e një pretekst përtej të cilit nuk kanë asnjë lloj kompetence dhe për sa kohë që në të gjitha këto nuk ka shmangie prej idesë se esenciale është lutja ndaj Zotit, preteksti dhe mjeti ekzistojnë, janë të pranueshëm. Më sipër dhamë disa shembuj të kësaj. Kjo gjithashtu nuk ka asndonjë farë lidhjeje me shirkun, rënien në politeizëm. Vetëm se, ashtu siç është e mundur që çdo mendim i pafajshëm të shfrytëzohet, ashtu edhe mund të ketë të tillë që ta përdorin për të keq. Mirëpo ky prapaqëllim i tyre kurrë nuk mund t’i shkaktojë ndonjë dëm qenies së pretekstit në vetvete një akt i pafajshëm (inocent). Ky është koncepti ynë mbi pretekstin dhe mjetin. Kështu, personat që i kemi marrë për pretekst apo ndërmjetës, i bashkojmë me lutjet tona duke besuar se pranimi i lutjeve të bëra nga shumë gojë, e kanë më të fuqishëm pranimin tek Allahu. Dhe shpresojmë se një ndërmjetësim i tillë do ta ketë rezultatin e vet të begatë!

[1] Në origjinal: Tevessul.