Cilët janë faktorët përhapjes së Islamit në një kohë të shkurtër në fillimet e tij? Dhe, cili është shkaku i rënies sonë të sotme?

Besimtari i fesë Islame quhet “musliman”. Kjo fjalë me rrënjën e saj arabishte “muslim”, ka hyrë, në krye të herës, nga persishtja në turqisht e, më pas, nga turqishtja në shqip në trajtën siç e shqiptojnë turqit, “mysliman”.

Ndërkaq, mbi fjalët “islam” dhe “iman (besim)” janë bërë interpretime të ndryshme, por ne këtu nuk do të merremi me trajtimin e nuancave të ndryshme që u janë dhënë atyre gjatë kohës. Po qe se do t’i trajtojmë të lidhura me njëra-tjetrën këto tri fjalë dhe do të flasim për besimin në Islam, do të shohim se muslimani është njeriu që u ka besuar, madje në mënyrë të vendosur e të pakthyeshme, Allahut dhe bazave e parimeve që duhen besuar si dhe që i është nënshtruar Atij. E shprehur edhe në një formë tjetër, muslimani është njeriu që përfaqëson në mënyrë të sinqertë e parimore dhe që i zbaton po kështu të gjitha urdhrat e Zotit në fushën personale, familjare e shoqërore. Po qe se në disa periudha muslimanët nuk kanë gjetur mundësinë për ta përfaqësuar Islamin nga a-ja tek zh-ja, duke e ndjerë, ndërkaq, këtë, e duke u djegur nga dëshira për ta jetuar atë siç duhet, dashtë Zoti të mos kritikohen e të mos bëhen përgjegjës. Çlirimi nga përgjegjësia ka dy kushte: ose të jetohet Islami ashtu siç duhet, ose duhet luftuar e përpjekur për të me mendim të qartë, me plan dhe dëshirë e vendosmëri të palëkundur. Në të kundërt, përgjegjësia edhe në këtë botë, edhe në tjetrën, bëhet e pashmangshme dhe me pasoja. Në këtë botë muslimanët kanë hequr e do të heqin vuajtje të vazhdueshme, sepse jetesa e shkëputur nga Islami do t’i dënojë, siç edhe i ka dënuar, të mbeten nën autoritetin dhe urdhrat e botës së mohimit e të herezisë në të gjitha fushat dhe unitetet që i përkasin jetës shoqërore, ekonomike, tregtare dhe ushtarake. Po ashtu, kanë mbetur e do të mbeten prapa edhe në planin shkencor dhe teknologjik. Kurse në jetën tjetër do të japin llogari për këtë dhe do të vihen para një ndëshkimi të dhimbshëm.

Ndoshta jo 1300 vjet, por pa dyshim që për 1000 vjet me radhë pas lindjes së Islamit, muslimanët njohën vetëm ngjitje moralo-shpirtërore si dhe, si rrjedhojë e kësaj, arritje në maja në të gjitha fushat e jetës dhe në një nivel cilësor-sasior krejtësisht të pakrahasueshëm me të gjithë pjesën tjetër të botës. Kjo ngjitje pati fituar pothuaj një cilësi qiellore veçanërisht në periudhën e kalifëve rashidinë. Profeti pati parashikuar kështu për tre brezat[1] që do të përfaqësonin Islamin pas tij:

“Ushtria islame do të shkojë në një vendbanim dhe populli i atjeshëm do të pyesë: “A ka midis jush që e kanë parë Profetin”? Po të ketë, portat e atjeshme do t’u hapen muslimanëve kat më kat.

Pastaj kjo pyetje do të bëhet kështu: “A ka midis jush që i kanë parë shokët e Profetit?” Po të ketë, prapë portat do t’u hapen muslimanëve kat më kat.

Dhe më pas pyetja do të bëhet në këtë mënyrë: “A ka midis jush që i kanë parë pasuesit e shokëve të Profetit?” Po të ketë, portat do t’u hapen muslimanëve po ashtu, kat më kat, dhe triumfi islam do të shkojë më tej!”

Kur i kthejmë sytë nga e kaluara e Islamit, shohim se si ajo i vërteton këto thënie të Profetit tonë.

E gjithë periudha e kalifëve rashidinë, kalifëve të rrugës së drejtë, është 30 vjet (632-661).[2] Megjithatë, muslimanët qenë përhapur në të katër anët e botës qysh në kohën e kalifit Osman. Nga njëra anë patën arritur gjer në Erzurum dhe, në anën tjetër, qenë shtrirë gjer në liqenin Aral. Megjithëse në atë kohë kontradiktat mes muslimanëve patën arritur kulmin, shpirti i xhihadit ushqente tek ta vetëdijen e aksionit të vazhdueshëm. Në atë kohë, Afrika qe ngadhnjyer fund e krye. Ukbe b. Nafiu, muslimani i parë që pati hyrë atje si komandant ushtarak, mundi të përfshinte në ditët e jetës së tij ngadhnjimin e gjithë atij kontinenti gjigand! Ishte 50 vjeç kur vdiq. Brenda një kohe mjaft të shkurtër detyroi gjithë fiset berbere t’ia dëgjonin fjalën, doli në brigjet e Oqeanit Atlantik që arabët e asaj dite i thoshin deti i errët dhe, duke hyrë në ujë gjer në bark të kalit, tha fjalët më të bukura që mund të thoshte një njeri ideal në botë: “Allahu im! Sikur të mos më kish dalë përpara ky det i errët, do ta çoja emrin Tënd gjer në fund të botës!” Ata s’kishin transatlantikë, ata s’kishin as anije për të lundruar në kohë me furtunë. Ata arrinin në vendet e largëta në shpinë të kalit e të devesë, kurse në vendet nga të cilat i ndanin hapësira të mëdha detare, përpiqeshin të arrinin me anë të trapeve! Megjithatë, në një kohë shumë të shkurtër, ata mundën të kalëronin në të katër anët e botës. Nëse do të duhej ta prezantonim çështjen aritmetikisht, do të shihnim se sipërfaqja e vendeve të ngadhnjyera në periudhën 30 vjeçare të katër kalifëve të parë, të cilët patën vënë si synim të ngadhnjenin zemrat në emër të Islamit, qe e barabartë a ndoshta më e madhe se sipërfaqja e vendeve të ngadhnjyera në periudhën e mëvonshme mbi njëmijëvjeçare të emevive, abasive, selçukëve dhe osmanëve.

Eshtë një enigmë posaçërisht vetiake e kaderit, paracaktimit hyjnor, që vendet ku sot ka muslimanë, kudoqofshin ato, janë vende të ngadhnjyera prej sahabeve, pasuesve të Profetit. Megjithëse Andaluzia pati qenë 8 shekuj në dorë të muslimanëve, sot është mjaft e vështirë të gjesh atje diçka që të ta mbushë syrin. Kurse në vendet e Azisë Qendrore si Turkistani, Dagestani, Uzbekistani, etj, xhamitë dhe medresetë janë ende në këmbë, sepse ato vende kanë qenë ngadhnjyer prej sahabeve. Në të njëjtën kohë, këto janë vendet ku janë përgatitur figurat më të shquara të fushave përkatëse të shkencës së kohës së vet, si Buhariu, Myslimi, Tirmidhiu, Ibni Sinai i njohur në perëndim si Avicena, Farabiu, etj. Në ato vende Islami qe jetuar drejtësisht dhe në kuptimin e vërtetë të tij! Dashtë Zoti që një ditë ato vende ku themelet e Islamit qenë hedhur me principialitet, ku fara e tij qe shpërndarë me sinqeritet dhe që qenë zhvilluar me kontributin e sahabeve, t’i dorëzohen sërish “dorës së bardhë” të Islamit!

Nëse sahabet, pasuesit e Profetit patën arritur të ngadhnjenin zemrat e tërë njerëzimit brenda një kohe shumë të shkurtër, gjithsesi kjo ka shpjegimin dhe llogarinë e vet. Sahabet patën qenë secili më vete, që të gjithë mexhnunë, të dashuruar të kauzës së Islamit. Ata që i shihnin sahabet në qëndrimin dhe sjelljet e tyre të jashtme, i quanin deli, të marrë, sepse bëmat e tyre ishin të dimensioneve para të cilave mendja ngecte në vend dhe përfytyrimi ngrinte!

Kur i Dërguari i Allahut po largohej nga Meka për në hixhret, emigracion, Hz. Aliu qe shtrirë në shtratin e tij. Ky veprim do të thoshte se ai e kishte pranuar qysh më parë të bëhej copë-copë nën goditjet e shpatave që ruanin rastin për Profetin. Dhe kur politeistët mekas i patën rënë më të, u patën ngrirë duart ashtu të ngritura lart me shpatat gati për të qëlluar, sepse nuk patën arritur dot të kuptonin se si një djalë 17-vjeçar mund të bënte një sakrificë të tillë duke i vënë vizë jetës së vet! Të gjithë politeistët mekas, përfshi edhe Ebu Xhehlin, patën gëlltitur gjuhën! Po ai Ebu Xhehli pati hipur në çardak të shtëpisë së Abdullah Ibni Xhahshit dhe qe pushtuar nga tmerri kur s’pati mundur të shihte atje fytyrë njeriu e të dëgjonte zë njeriu përveç blegërimës së deleve e mjaullitjes së maceve, sepse të gjithë kishin ikur. Me të ikur Miku, të gjithë i patën vrapuar pas. Ebu Xhehli i thoshte Hz. Abasit: “Çudi e madhe! Ky nipi yt na përçau në atë mënyrë, që është e pamundur ta kuptosh e ta shpjegosh!”

Tokë e vatër, mall e pasuri, fëmijë, familje e farefis, çdo gjë braktisej e shkohej. Si mund ta kuptonin politeistët një gjë të tillë?

Hz. Ebu Bekri nuk merrte askënd me vete tek emigronte nga Meka në Medine. Shkonte duke lënë pas gruan, të atin dhe fëmijët që i donte si shpirti!

Hz. Osmani nuk pati mundur të merrte me vete as Rukijen, të bijën e të Dërguarit të Allahut, dritën e syve të Tij, Rukijen që e kishte grua. Jam i sigurtë se kushdo prej nesh do ta dhuronte shpirtin për të nëse do t’i kërkohej një gjë e tillë, mirëpo ec e shih tani se si kjo Rukije mbetej në Mekë, kurse Hz. Osmani emigronte në Medine!

Ajo periudhë qe periudha e njerëzve të lidhur besnikërisht pas Profetit. Atë besnikëri të kthyer në diçka proverbiale, e pohonin jo pa çudi edhe mohuesit apo kundërshtarët e tij. I tillë është edhe pohimi i Sehl b. Amrit.

Në luftën e Hudejbijes, Sehl.b Amri pati nënshkruar një marrëveshje me Profetin dhe qe kthyer në Mekë. Sehl b. Amri nuk qe bërë ende musliman. Ai është ndër të fundit që patën hyrë në Islam. Qe një njeri i butë. Edhe me Profetin nuk qe sjellë ashpër në Hudejbije. Në saje të favorit të Allahut, ia pati parë të mirën butësisë së karakterit të vet, më pas qe ndriçuar me dritën e Islamit dhe në vitet e fundit të jetës pati hyrë në rrethin e njerëzve të afërt të Profetit. Kur qe kthyer, pra, në Mekë, i pati thënë kështu parësisë: “Mos u lodhni më kot! Ju s’mund t’ia dilni në krye me të. Kam qenë në sarajet e Kisras e të shumë mbretërve dhe jam bërë dëshmitar i respektit dhe devotshmërisë së pasuesve ndaj të mëdhenjve të tyre. Por atë që kam parë tek njerëzit që e rrethonin atë njeri, nuk e kam parë askund!”

Po, aq ishin të lidhur sahabet, pasuesit e Profetit me të! Shpesh i Dërguari i Allahut u thoshte: “La tekumu kema tekumul eaxhim”, “Mos m’u ngrini në këmbë si fëmijët para të mëdhenjve!” Megjithatë, ata gjithmonë i ngriheshin në këmbë. Dhe sa më shumë të tregoheshin të thjeshtë, aq më shumë u rritej vlera që kapërcente edhe lartësinë e engjëjve, madje!

Rrëfehet se Profeti qe trembur kur e pati parë Hz. Xhebrailin. Ashtu pati ndodhur në fillimin e revelacionit. Por, siç ka thënë edhe një i apasionuar i Profetit, nëse Xhebraili (a.s.) do të kishte parë se ç’kishte në anën tjetër të së Vërtetës Muhamediane, do t’i binte të fiktë dhe do të mbetej ashtu gjer në ditën e kiametit!

Personaliteti i Profetit rritej vazhdimisht në raport të drejtë me fuqizimin e marrëdhënieve të tij me Zotin. Megjithatë, çdo rritje shndërrohej tek ai në një nivel tjetër thjeshtësie. Ai e quante veten si njëri prej të tjerëve, prandaj edhe ndjente bezdi e shqetësim nga trajtimi i veçantë përtej kësaj barazie që mund t’i bëhej!

Ajo periudhë qe periudha kur sahabet, pasuesit e Profetit, qenë shkrirë e bërë njësh me Të. Shpirtrat, zemrat, ndjenjat dhe pamja e jashtme u kishin marrë një përngjasim të tillë, saqë Profeti u thoshte: “Gjaku juaj është gjaku im, jeta juaj është jeta ime!” Me këtë deshte t’u thoshte se, nëse ata ishin gati të vdisnin për të, edhe ai ishte gati të vdiste për ta. Ashtu qenë njësuar ata! Këto nuk ishin fjalë të thëna vetëm për t’u fituar zemrat; Profeti bëhej, me to, interpreti i atij njësimi. Kur pati ardhur dita dhe qe bërë fjalë për hixhret, emigrim me qëllim për ta përhapur dhe përfaqësuar Islamin në të katër anët e botës, pasuesit patën shkuar ku t’u ishte kërkuar në bazë të urdhrit nga lart pa thënë pse e përse. Dhe nuk patën menduar më që të riktheheshin në vatanin e tyre të vjetër. Jo vetëm që s’patën menduar, por qenë dridhur nga frika se mos i gjente vdekja atje e binte hije mbi nijetin, qëllimin e sinqertë për të cilin patën emigruar.

Sa’d b. Ebi Vakkas qe sëmurur nga ethet në Mekë dhe, bashkë me të dridhurat, tregohej edhe shumë i mërzitur e i shqetësuar. Kur e pati pyetur Profeti se pse shqetësohej, i qe përgjigjur: “O i Dërguar i Allahut, kam frikë se, pasi kam emigruar një herë, do të vdes tani në Mekë!” Me këto fjalë deshte t’i thoshte se jo vetëm që emigrimi do t’i mbetej i mangët, por edhe do të vdiste larg Profetit që ndodhej tashmë me qëndrim të përhershëm në Medine. (Kjo rrëfehet te Buhariu dhe Myslimi). Të gjithë ata ndiheshin të lidhur fort pas Medines pikërisht pse Profeti ishte vendosur atje. Në të vërtetë, Medineja e vlente të lidheshe pas saj. Megjithë këtë, kur një ditë pasuesve u qe dhënë urdhri për ta lënë Medinen me qëllim për ta përhapur Islamin, secili prej tyre, pa u lëkundur aspak, pati thënë po! Ata qenë të dashurit e marrë të së vërtetës dhe qenë lidhur po ashtu si të marrë pas së vërtetës së Islamit! Ç’mund të thuhet për Mexhnunin që qe shtënë pas Lejlasë, mund të thuhet edhe për ta që qenë pasionuar në të njëjtën mënyrë për ta përhapur Islamin në të gjithë njerëzimin, për të fituar miratimin e Zotit dhe pëlqimin e Profetit! Prandaj, kurdo që qenë urdhëruar, qenë nisur duke hedhur valle këta sevdallinj të së vërtetës, sikur të qenë nisur për në parajsë!

Kur erdhi dita dhe perandoritë e ndryshme qenë ngritur të pengonin përhapjen e Islamit dhe të ndalnin luftëtarët e tij, edhe muslimanët u detyruan të kapnin shpatën. Sepse ata qenë vënë në udhë për të përhapur të vërtetën dhe për të ndriçuar njerëzimin. Me t’u dalë armiqtë para me anë të forcës materiale, edhe ata qenë detyruar t’u përgjigjeshin me të njëjtat mjete.

Pati ardhur, pra, koha e xhihadit, e luftimit me mjete e jo me fjalë. Kush rroku shpatën, qe hedhur në shesh të luftës, vrau ose u vra, por nuk ndodhi që dikush të dezertonte. Duke arritur në çdo front suksese shumë më të mëdha se sa pritej prej tyre, arritën gjer në Kinë! Qoftë si kolektiv, qoftë si individë, ata u bënë, secili më vete, subjekt për legjenda!

I Dërguari i Allahut nuk kërkoi prej askujt diçka që të ishte mbi mundësitë e tij. Megjithatë, në çdo rast pasuesit kërkonin të bënin përtej mundësive të tyre dhe përpiqeshin të futeshin edhe ca më shumë nën barrë e përgjegjësi.

Kur po dilnin për në betejën e Hajberit, Hz. Aliut i dhimbnin sytë. Për këtë shkak, Profeti deshi ta linte në Medine. Por Hz. Aliu nuk qe dakord dhe i tha kështu Profetit: “A me gratë e fëmijët po më lë, o i Dërguari i Allahut?” Me të vërtetë, më pas Hajberi qe ngadhnjyer me dorën e tij!

Një radhë, duke u larguar prej Medines, Profeti la si zëvendës gruan e quajtur Ummi Mektum, farefis me Hz. Hatixhenë. Me këtë veprim Profeti donte të thoshte se vetëm njerëz të tillë mund të qëndronin pa marrë pjesë në luftë. Por, pas vdekjes së Profetit, duke menduar se tashmë s’kishte kush ta pengonte, qe futur edhe ajo në radhët e ushtrisë e doli për në luftë. Po, Ummi Mektum  shfytëzoi rastin. Dhe kishin dashur ta vendosnin në radhët e pasme. Por ajo, duke e zënë Sa’d b. Vakkas-in, komandantin e ushtrisë, i tha kështu: “Mugire bin Shu’be kërkon të më pengojë që të luftoj në udhën e Allahut, edhe unë do të ankohem për ju te Kalifi Omer!” Shihni se për ç’gjë so të ankohej! Kur komandanti e pyeti se ç’kërkonte, i tha: “Unë s’shoh, por, megjithatë, kërkoj ta mbaj unë flamurin në ballë të ushtrisë!”

Ja, pra, njerëzit që e çonin veten drejt vdekjes në udhën e Allahut, madje me një pasion mexhnunian!

Fakti që Profeti nuk qe mes tyre qe një rast i madh për Ummi Mektumin por vetëm për një gjë, për të marrë pjesë në luftë, sepse, po të ishte gjallë Profeti, do t’i thoshte të rrinte në shtëpi. Kurse tani askush nuk mund ta urdhëronte kështu. Prandaj edhe gëzohej dhe merrte pjesë në radhët e para të ushtrisë.

Ebu Talhai qe plakur mjaft dhe e patën lënë fuqitë. Megjithatë, i pati thërritur të nipërit dhe u pati thënë: “Do të ngadhnjehet Qiproja. Edhe unë dua të marr pjesë në këtë luftë. Por nuk mund të qëndroj mbi kalë prandaj më lidhni mirë mbi të!” Nipërit e kundërshtojnë dhe kërkojnë ta pengojnë: ”Ti je i vjetër, i plakur, i paaftë, ku kërkon të shkosh?” Dhe ai u përgjigjet: “Kur’ani e fton gjithkënd që të luftojë me mallin dhe me jetën e tij pa bërë dallim të ri e plak. Këtë ftesë unë e kuptoj për të gjithë!” Më në fund, pasi nuk arrijnë t’ia mbushin mendjen, detyrohen ta lidhin në kalë e ta fusin mes ushtrisë. Por ai vdes në rrugë ende pa filluar lufta, sepse edhe s’kishte mundësi të duronte qoftë edhe vetëm udhëtimin e gjatë. Megjithatë, siç duket, e kishte gjetur atë që kërkonte sepse thoshte kështu në çastet e fundit: “Qofsh falenderuar, o Zot që ma fale atë që kërkoja!”

Edhe Hz. Halid Ebu Ejjub el-Ensariu, megjithëse qe mjaft i plakur, në kohën e emirit Jezid pati ardhur gjer në portat e Stambollit. Ai pati qenë i martuar e me fëmijë kur Profeti pati emigruar në Medine. Gjer në periudhën e Hz. Muavijes dhe të komandës së Jezidit patën kaluar edhe 40-50 vjet të tjerë. Po t’i kemi parasysh këto, del se në luftën e fundit ai pati marrë pjesë në moshën 75-80 vjeçare. Edhe ky pati ardhur gjer në prag të Stambollit i hipur në kalë nga të nipërit. Në këtë moment është e rëndësishme të sqarohet diçka: ç’kërkonin sahabet dhe të tjerët? Në Kur’an dhe në porositë profetike kishte shumë shprehje miratuese për ta. Vetë Zoti i kishte nderuar ata duke i cilësuar si ensarë dhe muhaxhirë.[3] Ata janë njerëz të përshkruar dhe karakterizuar edhe në Ungjill dhe në Testamentin e Vjetër. Por ata nga goja e Profetit kishin pasë dëgjuar një fjalë: “Pa asnjë dyshim, Stambolli do të ngadhnjehet. Ç’komandant i madh do të jetë komandanti që do të arrijë atë fitore dhe ç’ushtri e madhe ushtria e tij!” Ja, pra, aty e kishin syrin ata: të merrnin pjesë në fushatën e Stambollit qoftë edhe si ushtarë të thjeshtë dhe të fitonin kënaqësinë e Zotit!

Ky ishte edhe halli i Ejjub el-Ensariut. Prandaj edhe qe ngritur e pati ardhur nga Medineja e largët gjer në prag të Stambollit. Patën kaluar javë e muaj por fitorja s’pati qenë e mundur, ndërsa ai qe duke pritur vdekjen i lodhur e i drobitur. Gjatë gjithë kohës së sëmundjes vetëm një pyetje pati bërë: “Ç’thuhet, a po duket fitorja?” Më në fund, kur vdekja ia pati mbështjellë shpirtin, komandanti i ushtrisë e pati pyetur: “O pasues i profetit, lajmëtarit të Allahut, a ke ndonjë kërkesë të ta plotësojmë?” Dhe ai i qe përgjigjur: “Merrmëni e çomëni sa më afër qytetit, madje, po të ketë mundësi, futuni brenda mureve dhe më varrosni atje. Ne erdhëm për të fituar Stambollin, por ja që për mua s’paska qenë e thënë! Mirëpo një ditë fjala e Profetit do të dalë dhe paralajmërimi i tij do të vërtetohet. Unë le të ndodhem këtu i varrosur. Do të kënaqem kur të dëgjoj zërat e kalorësisë së ushtrisë së Islamit kur të kalojnë këtej. Më lini këtu të dëgjoj zërat e atyre levendëve!” Kalojnë 5-6 shekuj dhe Zoti ia mundëson ngadhnjimin e Stambollit levendit 22-vjeçar, Hz. Fatihut! Atij i bëhet e mundur loja e ëmbël e kaderit, paracaktimit hyjnor, që të mbyllë një epokë e të hapë një epokë tjetër e të përfaqësojë plotësisht Shpirtin Muhamedian! Shihni vendimin e Zotit: edhe emrat i kanë të njëjtë! Thirrja që ka dëgjuar Eba Ejjub el-Ensariu pati qenë thirrja e Fatihut, Ngadhnjyesit, dhe ushtria të cilit i pati thënë me kënaqësi “mirëse erdhët!”, ushtria e tij!

Ja, pra, njerëzit që ia përkushtojnë veten gjer në vetëmohim një kauze qoftë ajo orientim dhe edukim, qoftë luftë në planin material, janë të aftë të ngadhnjejnë tërë botën dhe ta mbajnë fitoren në duar për shekuj të tërë. Por, kur më vonë shpirtin e muslimanëve e pati mbështjellë frika nga vdekja, sipas shprehjes së Profetit në një porosi të tijën, patën filluar t’i humbnin një e nga një gjërat e fituara. Gjer 2-3 shekuj më parë ne kishim një vend të madh dhe të rëndësishëm në historinë e njerëzimit. Kurse sot, jo. Dhe kjo çështje ka vetëm një shpjegim: Kur qemë superiorë, bartnim një shpirt Islam dhe ruanim fort dorëzimin, nënshtrimin dhe mbështetjen te Zoti. Kurse më pas shohim se shpirtin na e pati mbështjellë frika nga vdekja, dobësia, dashuria për jetën dhe dyshimi për të ardhmen.

Muslimanët e përhapur në të katër anët e botës brenda një kohe të shkurtër, patën vendosur, gjatë një kohe epokale prej 1000 vjetësh, superioritetin e një forme administrimi të nivelit më të lartë e më të përsosur. Me ç’mund të shpjegohet tjetër ky sukses veçse me faktin që muslimanët ia patën kushtuar çdo gjë materialo-shpirtërore rrugës së Allahut?

Dhe këtë të vërtetë e vërejmë gjatë gjithë historisë së Islamit sidomos në portretin moralo-shpirtëror të figurave të shquara udhëheqëse të tij që janë karakterizuar absolutisht nga një veti e përbashkët: t’u shërbejnë të tjerëve duke mohuar vetveten!

Le ta mbyllim këtë përgjigje me ajetin e Kur’anit: “Dhe njeriut nuk i takon tjetër veçse ajo që ka punuar!” (Kur’ani, Nexhm: 39).

 

 

[1] Tre brezat në fjalë janë këta: sahabet, shokët ose pasuesit e Profetit, me të cilët ai e kumtoi dhe e përhapi fenë: tabiinët, bashkëkohësit e sahabeve, të cilët qenë të vegjël kur e njohën Profetin dhe sahabet dhe që e vazhduan veprën e këtyre të fundit; tebei tabiinët, brezi i tretë, vazhduesit e veprës së tabiinëve.

[2] Kalifët rashidinë dhe vitet e kalifatit të tyre: Ebu Bekir, 2 vjet (632-634); Omer, 10 vjet (634-644); Osman, 13 vjet (644-656); Ali, 5 vjet (656-661).

[3] Ensar(ë), ndihmës, mbrojtës, quheshin medinasit që u erdhën në ndihmë në një çast shumë kritik Profetit dhe muslimanëve mekas, që i mbrojtën dhe ndanë me ta gjer dhe kafshatën e gojës. Kurse muhaxhir(ë), emigrantë, quheshin muslimanët mekas që kishin emigruar në Medine së bashku me Profetin.