Është e vërtetë se aty bëhet fjalë përmbledhtazi e në mënyrë lakonike për çdo gjë që Krijuesi i Lartë ia mundësoi mësimit të birit të njeriut. Por nuk bëhet fjalë për ato çka Allahu (xh.xh) nuk i lejoi dhe mundësoi si dhe ato çka nuk i sjellin ndonjë dobi njeriut në jetën e kësaj bote e të përjetësisë, sidomos nuk ka shqyrtime të hollësishme e tërësore. Sepse pranimi i diçkaje të tillë do të thotë t’i ngarkosh kotësira një Libri plot urtësi, kur ajo deklaratë e shenjtë dhe e vyer qëndron tepër lart ndaj kësi padobish dhe kotësirash!…

Në ato gjëra që Kurani i merr në dorë duke i kushtëzuar me analizë, ndjek një rrugë të tillë, e cila kur njihet, shumë herë mund ta çojë analizuesin në deziluzion. Si të thuash, ai mund të mos e gjejë aty atë që kërkonte.

Një herë, synimi parësor i Kuranit është që më fjalët, rreshtat, paragrafët dhe librat në këtë ekspozitë të gjithësisë ta bëjë të njohur të zotin e kësaj ekspozite, të hapë rrugën e besimit e të adhurimit; të harmonizojë jetën individuale me atë shoqërore duke siguruar vazhdimësinë e lumturisë së kësaj bote edhe në përjetësi, ta çojë njeriun drejt lumturisë absolute.

Me këtë konsideratë, në rrugën e realizimit të këtij synimi të lartë, ai hap diskutime për çdo gjë. Ato çka merr në dorë, i përdor si shkas në atë drejtim dhe bën fjalë për to sipas rëndësisë që kanë. Për njeriun, sa ç’është rëndësia e tij; për yjet, sipas nivelit të tyre; për elektricitetin, në raport me përmasat e tij…

Po të mos vepronte kështu, por të fliste vetëm për disa nga mrekullitë e qytetërimit të shekullit të njëzetë, të konsideruara “tabu”, do të asgjësohej e drejta e shumë gjërave për t’u treguar e për t’u njohur dhe një pjesë të vërtetash të përhershme, zbulimet e ardhshme dhe mbi të gjitha njeriu, do të braktiseshin, do të liheshin në indiferentizëm. Kurse kjo është në antagonizëm të gjithanshëm me shpirtin dhe qëllimin themelor të Kuranit.

Kurani, që është zbritur enkas për njeriun dhe që ka si synim relacionet e njeriut me Krijuesin e tij si dhe lumturinë e tij të pafundme, në raport me madhështinë e objektit që synon, me gjerësinë dhe jetësoren e tij, është i shumanshëm e i shumëngjyrshëm. Për t’iu bërë pasqyrë kësaj shumanshmërie të Tij, janë shkruar libra që kanë mbushur plot biblioteka të tëra duke u bërë interpretime. Gjenitë letrarë, që i thurin epos shprehjes së Tij mrekulluese dhe lartësisë së Tij në elokuencë, njerëzit e dijes, që pareshtur i hedhin shikimet e tyre drejt gjithësisë me tërë ndodhitë brenda saj, mbi vetë njeriun, në botën e brendshme dhe jetën e tij vetjake, nën të Tijat rreze ndriçuese, ia kanë arritur fatbardhësisë lumturore të mundësisë së shikimit dhe kuptimit të fytyrës së vërtetë të sendeve dhe ndodhive[1]. Ndërsa psikologët dhe sociologët kanë gjetur zgjidhjet e enigmave dhe të problemeve më të mbyllura, përkatëse të shpirtit të njeriut, edhe moralistët a edukatorët që e kanë pranuar atë si një burim që s’di të pakësohet e të shterojë, të pasur e të shkëlqyer në mundësitë e Tij pranuese, gjithmonë Atij i janë drejtuar për edukimin e brezave.

Duke ia ngarkuar specialistëve parashtrimin e plotë e të pamatë të tërësisë kontekstuale të kësaj çështjeje të gjerë e të pasur, do ta lë lexuesin kokë më kokë me librat e shkruar për të përmbushur po këtë synim. Përndryshe, brenda një kohe njëvjeçare,^[2]pohimi i disa të vërtetave që mund të nxirren nga Kurani, në tërësinë e aspekteve të tyre vetëm brenda një rubrike pyetje-përgjigjesh, do të ishte i pamundur, gjë që, gjithsesi, do ta miratonte edhe vetë lexuesi ynë i vyer.

Kurani ka një aspekt të tillë që, kur thuhet përmbajta e Kuranit, është pikërisht ai aspekt që u vjen ndër mend më tepër të rinjve tanë, mundësia që njeh Kurani për të prekur çështje të shkencës e të teknikës, më drejt, ato të shkencave pozitive. Duke u nisur nga fakti që në pyetje sulmohet pikërisht kjo specifikë, ne, mbi të do të përqendrohemi më shumë.

Ç’është e drejta, kjo fushë nuk është edhe aq shumë e paprekur. Gjer tani, rreth kësaj teme janë shkruar qindra vepra, me anë të të cilave u ndriçuan me qindra të vërteta Kuranore. Veçse, duke u nisur nga një shumicë e tyre, këto vepra, të marra në vërejtje nën ndikimin e shkencës dhe kulturës përkatëse të epokës, si pasojë e interpretimeve formale e aparente të objektit të studimit, janë pritur gjithmonë nga një skepticizëm nga ana e lexuesit. Sidomos përpjekjet për t’ua përshtatur të vërtetat Kuranore pikëpamjeve apo teorive të papërfunduara, duke i pandehur ato si të vërteta shkencore, janë kthyer në faktorë korrigjues e zhvlerësues pothuaj të të gjithë Kuranit. Teksa parashtrimi i Kuranit në lidhje me ato çështje është mjaft i hapur dhe me një stil që mund të kuptohet nga gjithkush veç me një përpjekje të vogël, ashtu që, në kuptimin e qëllimit hyjnor të Tij –duke lënë mënjanë nivelin e kënaqësisë ndjesore – mes Engjëllit që e zbriti dhe çobanit në mal, që ulet ta lexojë, nuk ka ndonjë ndryshim të madh.

Duke u nisur nga kjo konsideratë, duhet të jemi objektivë teksa flasim për Të, t’i qëndrojmë besnikë saktësisë dhe kthjelltësisë së kësaj deklarate hyjnore; më tepër se të bredhurit në shpinë të ngjarjeve që përshkruhen aty, të tregohemi parimorë duke u vënë përballë pasojave të atyre ngjarjeve me cilësinë e një pasqyre që rri në këmbë përpara nesh. Duke njohur gjuhën, shkaqet e zbritjes dhe nuancat e fjalëve, duke përdorur mendimin analitik, edhe po të duket diçka si e çuditshme ose e papërshtatshme si rrjedhojë e moshyrjes në terminologjinë shkencore përfundimtare të sahabëve (r.a.), të bashkëkohësve të tyre e të komentuesve të parë si Ibni Xheriri, tek më të vonshmit të dukur tashmë si më të thelluar në filozofi e më gjerë, rastisen interpretime formale e të sipërfaqshme që nuk i përshtaten shpirtit të dijes. Kjo na tregon se ata komentues, që e shpjeguan Kuranin pa rënë nën ndikimin e epokës kur jetuan, qëndrojnë më pranë shpirtit të Tij.

Dhe tani, me qëllim që t’ju jap nga një shembull të gjërave të dëshiruara, për të cilat u përpoqa dhe të formuloj një përgjigje për pyetjen e bërë, desha të parashtroj nja dy modele:

1. Krijuesi i Lartë që sheh dhe njeh çdo gjë, nga fillimet në pafundësi, tërheq vëmendjen se, në kuptim të përgjithshëm, e ardhmja do të jetë epoka e dijes dhe e kulturës, dhe, si rezultat i paevitueshëm i kësaj, ajo do të jetë epoka e fesë:

”Ne do t’u bëjmë atyre të mundshme që të shohin argumentet Tona në horizonte dhe në veten e tyre deri që t’u bëhet e qartë se ai (Kurani) është i vërtetë.”[3]

Që nga kohët e para gjer në ditët e sotme, ky ajet i njohur si dogmë në kuptimin e një argumenti kategorik nga gjithë komponentët mistikë, të cilit ata i janë drejtuar shpesh e shpesh, mbi gjithçka, po të merrej e të shihej me syrin e dijes, padyshim që do të pranohej si një mrekulli më vete.

Çdo gjë që mund të përfshihet në fushën e hulumtimit dhe gjykimit njerëzor, nga makrobota në mikrobotë, në të ardhmen, me cilësinë e ndriçuesit, do të vërtetonte Kuranin dhe do të tregonte Ekzistencën dhe Njëshmërinë e Krijuesit. Tani, në lidhje me diskutimin në fjalë, duke e hedhur vështrimin mbi qindra libra të ekspozuar vitrinave, shohim se si deklarata hyjnore shkon me shpejtësi drejt formësimit përfundimtar, duke na shkaktuar ndjesinë sikur dëgjojmë se si mijëra gjuhë të natyrës – gjë që do të mund të kuptohet në të ardhmen – e shqiptojnë atë pa reshtur.

Me të vërtetë, gjërat që kuptojmë nga e vërteta e sentencave të mëposhtme:

“Atë e madhërojnë shtatë qiejt, Toka dhe gjithçka gjendet në to. Dhe nuk ka asgjë që nuk e madhëron Atë, duke e lavdëruar, por ju (o njerëz) nuk e kuptoni madhërimin që i bëjnë ata. Ai, me të vërtetë, është i Butë dhe Falës.”[4] me gjuhën e mjaft përvojave, përfshi këtu edhe ditët e sotme, janë të tilla që nuk mund të nënvlerësohen. Po, gjuha e zbërthyer e atomeve, gjithë ato gjëra që na pohon zhurmnaja e nebulozave, na japin mundësinë të kuptojmë jashtëzakonisht shumë. Ç’e do që numri i njerëzve që do ta dëgjonte e do ta kuptonte këtë gjuhë që rrethon gjithësinë është ende i paktë. Gjithashtu, e pafuqishme është xhemati i Kuranit që do të mund t’ia bënte këtë të ditur botës.

2. Mrekullisht interesant është edhe përshkrimi kuranor për trajtësimin dhe zhvillimin e vezës së fekonduar në barkun e nënës:

O njerëz, nëse ju dyshoni në ringjalljen, mendoni si Ne ju kemi krijuar prej dheut, pastaj prej pikës së farës, pastaj prej droçkave të gjakut, pastaj prej një cope mishi me trajtë të plotë ose jo të plotë, për t’jua bërë të qartë! Dhe Ne e mbajmë në mitër atë që duam deri në kohën e caktuar. Pastaj ju nxjerrim si fëmijë e pas kësaj do të arrini moshën e pjekurisë. Disa nga ju vdesin e disa ngelin deri në pleqëri të thellë, që të mos dinë asgjë nga ajo që kanë ditur më parë. Dhe ti e sheh tokën të tharë, por, kur Ne lëshojmë ujë mbi të, ajo trazohet dhe gufon dhe prej saj mbijnë gjithfarë lloj bimësh të mrekullueshme në çift.[5]

Kurse në një vend tjetër shënohen shkallë-shkallë etapat që kalohen në barkun e nënës dhe sakaq çështja ndriçohet :

“Me të vërtetë, Ne e kemi krijuar njeriun prej palcës së baltës, e pastaj, e bëmë atë pikë fare dhe e vumë në një vend të sigurt (mitër). E mandej, pikën e farës e bëmë droçkë gjaku, e pastaj e bëmë copëz mishi pa formë; mandej, me atë mish bëmë eshtrat, pastaj i veshëm eshtrat me mish dhe pastaj e bëmë atë (njeriun) krijesë tjetër (duke i futur shpirtin). Qoftë lartësuar Allahu, Krijuesi më i përsosur!”[6]

Kurse në një tjetër ajet, po në barkun e nënës, shohim ndriçimin e një çështjeje tjetër:

“Ai ju krijoi prej një njeriu të vetëm; pastaj, prej tij krijoi shoqen e tij. Ai ka krijuar për ju tetë çifte bagëtish[7]. Ai ju krijon në barqet e nënave tuaja, fazë pas faze në një errësirë të trefishtë. Ky është Allahu – Zoti juaj; Atij i përket i tërë pushteti; nuk ka zot tjetër të vërtetë përveç Tij. Atëherë, si është e mundur që largoheni prej Tij?!”[8]

Siç dihet, mitra, nga jashtë brenda, përbëhet prej tri indesh: parametriumi, miometriumi, dhe endometriumi. Këto inde janë të mbështjella me membrana, të cilat nuk e përcjellin ujin, nxehtësinë dhe dritën. Kurani i quan errësira këto shtresa dhe kështu pohon krijimin e njeriut brenda këtyre tri errësirave.

Tani, duke i lënë mjekët tanë kokë më kokë me këto pohime themelore të ajeteve që i janë bërë udhërrëfyes anatomisë moderne, le të kalojmë në një çështje tjetër.

3. Kurani, edhe mënyrën e prodhimit të qumështit na e tregon qartazi, siç është vetë qumështi i plotë dhe i pastër:

”Në fakt, edhe te bagëtitë ju keni shenja për të mësuar prej tyre. Ne ju japim atë që kanë në barkun e tyre prej ushqimit të përpunuar dhe gjakut: qumësht të pastër dhe të shijshëm për ata që e pinë.”[9]

Kurani na përcjell fjalë për fjalë mënyrën se si lëndët e marra në fillim gjysmë të asimilueshme, pas thithjes, kalojnë në një proces kullimi dhe filtrimi në gjëndrat e qumështit.

4. Një deklaratë tjetër mrekulluese është edhe krijimi i çdo qenieje në çifte, mashkull e femër:

”Qoftë lavdëruar Ai që i ka krijuar çift të gjitha llojet: çka mbin prej tokës, ata vetë dhe ato që nuk i dinë!”[10]

Ekzistenca e çifteve meshkuj-femra te krijesat e gjalla njihej që më parë, por pohimi i shtrirjes së kësaj dukurie te bari e pemët, te çka ata nuk dinë, tek atomet e gjer tek retë e çifteve pozitiv-negativ, të bën të mendohesh thellë-thellë e të shkakton habi. Kurani, edhe me ajete të tjera, këmbëngul në çështjen e çdo gjëje çift. Me mendimin masiv se modeli i dëshiruar plotësohet më tej, dua të kaloj në një tjetër ajet.

5. Edhe çështjen e krijimit të gjithësisë, Kurani e trajton me stilin e vet të veçantë:

”A nuk e dinë mohuesit se qiejt dhe Toka kanë qenë një e tërë? Pastaj Ne e ndamë dhe bëmë nga uji çdo gjë të gjallë! Akoma nuk besojnë?!”[11]

Ky përshkrim është aq i qartë, sa nuk ia vlen të fëlliqet me hipotezat e Kantit a të Laplasit të djeshëm, as me ato të Asimovëve të epokës moderne.

Në daç le të jetë eteri elementi i parë i krijimit, në daç le të jetë një kaos i stërmadh resh që do të mbushte krejt gjithësinë, në daç le të jetë uji që i bëhet dado jetës, le të jenë gazet dhe avujt e ngjitur lart, të cilët kthehen prapë në trajtë shiu e sakaq të formohen detet, që të bëhet mjedis dhe shtrat i favorshëm për gjallesat. Aty tregohet qartë se pjesët e gjithësisë, e një të tëre, modele dhe shembuj ndaj njëra-tjetrës, janë fletët e një të vërtete të vetme dhe vihet gishti në faktin se, që nga lisat e Kalifornisë e deri tek njeriu, tre të katërtat e rruzullit përbëhen nga uji, duke mëshuar mbi rëndësinë jetësore të këtij elementi.

6. Midis gjithësisë, Dielli ka një rëndësi të veçantë. Kështu që Kurani, aspektin e tij më të rëndësishëm na e pohon brenda një fjalie të përbërë prej katër fjalësh (në origjinal), në këtë mënyrë:

”Dielli sillet në drejtimin e vet të caktuar…”[12]

Kjo deklaratë, ashtu siç tregon për lëvizjen e diellit nëpër orbitën e krijuar për të, pohon edhe se, në të njëjtën kohë, ai rrëshqet drejt një qendre tjetër graviteti. Gjithashtu, tërhiqet vëmendja se, pas mbarimit të detyrës së tij, dielli do të reshtë së funksionuari.

7. Është prej pasurisë verbale të Kuranit që, brenda katër fjalëve të pohojë shumë të vërteta e të hedhë dritë mbi çështje përkohësisht të errëta e të panjohura. Një prej pohimeve të tilla, të magjishme e shprehimisht të plota, është edhe ajeti mbi zgjerimin e hapësirës.

”Ne e kemi ndërtuar qiellin me fuqinë Tonë dhe Ne e zgjerojmë atë.”[13]

Përsëri janë katër fjalë që na e tërheqin vëmendjen mbi një tjetër çështje universale. Ju, në daçi shpjegojeni këtë me anë të koeficientit të Habëllit (Hubble), në daçi me ndonjë rrugë tjetër; mirëpo ajeti që tregon zgjerimin e vazhdueshëm të distancës midis trupave qiellorë, është shumë i ngjeshur dhe sintetik në aspektin verbal, ndërsa në përmbajtje, krejtësisht i hapur.

8. Kurse në një ajet tjetër, në lidhje me këtë afrim-largim dhe lëvizje rrotulluese brenda njeri-tjetrit, tërhiqet vëmendja drejt ligjshmërisë konvencionale.

”Allahu është Ai që qiejt i ka ngritur me shtylla, të cilat nuk mund t’i shihni…”[14]

Sistemet, yjet dhe satelitët që lëvizin brenda një rregullsie, lëvizin mbi një mbështetëse apo shtyllë, ndonëse ajo shtyllë nuk mund të shihet prej syve tanë. Kjo shtyllë është ligji i tërheqjes që trupat mbartin midis tyre (tërheqja qendrore). Kurse në suren Haxh, në ajetin 65, “A nuk e sheh ti, se Allahu ka vënë në shërbimin tuaj gjithçka që është në Tokë dhe anijet që lundrojnë nëpër det me urdhrin e Tij?! Është Ai që e mban qiellin që të mos bjerë në Tokë; kjo mund të ndodhë vetëm me lejen e Tij. Vërtet, Allahu është i Butë dhe i Mëshirshëm me njerëzit.”, tregohet për faktin se si Allahu, nuk i lejon trupat të bien mbi tokë, gjë që përbën ligjin e shtytjes midis trupave.

Ajo çka u tregua, është jashtëzakonisht e qartë, si lidhur me tërheqjen universale të Njutonit, ashtu edhe me teorinë e vëllimeve të epokës moderne në astronomi.

9. Midis çështjeve aktuale të përditshme, një vend të rëndësishëm zë edhe udhëtimi drejt hënës, për të cilin flet ajeti i mëposhtëm.

”Betohem në hënën e plotë. Me siguri do të kaloni nga shkalla në shkallë!” (Inshikak, 18-19)

Nëse komentuesit e mëparshëm i patën dhënë një kuptim të përshtatshëm shprehjes do ta përjetoni gjendje pas gjendjeje, ne, pas betimit mbi hënën e plotë (shih ajetin paraardhës), duke u mbështetur në kuptimin e kalimit nga një nivel në tjetrin të shprehjes gjendje pas gjendjeje, e quajmë më të përshtatshme e të plotë që t’i japim kësaj shprehjeje kuptimin e ngjitjes (në hënë) nivel pas niveli, shkallë pas shkalle.

10. Edhe deklarata në lidhje me ndryshimin e vazhdueshëm që pëson rruzulli tokësor në formë, është jashtëzakonisht interesante:

”Ne u dhamë atyre dhe baballarëve të tyre kënaqësi e ua zgjatëm jetën. A nuk e shohin vallë ata që Ne i qasemi tokës së tyre dhe ia cungojmë skajet? E si mund të jenë ata fitues?!”[15] (Enbija, 44)

Më shumë sesa ulja e lartësive tokësore, erozioni i maleve si pasojë e reshjeve dhe erës, kjo duhet të jetë identike me shtypjen e poleve.

11. Le të japim një shembull të fundit duke u ndalur tek ngjasitë hënë-diell:

”Ne i bëmë natën dhe ditën dy mrekulli. Natën e mbështollëm me errësirë, kurse ditës i dhamë ndriçim, që ju të kërkoni begati nga Zoti juaj e që të dini numrin e viteve dhe njehsimin e kohës. Çdo gjë e kemi shpjeguar hollësisht. (Isra, 12)

Ibni Abasi (r.a.) thotë se shenja e natës është hëna, ndërsa shenja e ditës është dielli. Duke u nisur nga shprehja shenjën e natës e shlyem, kuptohet se edhe hëna, dikur, si dielli, jepte dritë dhe kishte nxehtësi; pastaj Krijuesi i Lartë ia i asaj dritën dhe nxehtësinë, saora nga njëra anë tregohet e kaluara e hënës, nga ana tjetër aludohet për përcaktimin dhe fundin e yjeve të tjera.

Ashtu si këto pak modele shenjuese, në Kuran ka akoma shumë ajete të tjera që tregojnë se aty përfshihet çdo lloj çështje që ka lidhje me njeriun, sado në formë lakonike. Gjithashtu, lidhur me këto çështje që tregojnë për deklaratën hyjnore, në atë formë të kuptueshme për këdo, veçse pohimi i tyre për njeriun duket me të vërtetë i jashtëzakonshëm.

Me shpresën se në të ardhmen do të vijë dikush tjetër, më i aftë, për t’i komentuar këto ajete të Kuranit brenda përmasave të shprehjes së tyre, nuk dua të zgjatem më tej.

_[1] Shih: Tirmidhiu, Fedailul Kuran 14, Fedailul Kur’an 1.

_[2] Bëhet fjalë për periudhën kur autori ka mbajtur ligjërata rreth të Vërtetave të Kuranit.

[3] Sureja Fussilet, 53.

[4] Sureja Isra, 44.

[5] Sureja Haxh, 5.

[6] Sureja Mu’minun, 12-14.

[7] Dy prej deveve, dy prej lopëve, dy prej dhenve dhe dy prej dhive.

[8] Sureja Zumer, 36.

[9] Sureja Nahl, 66.

[10] Sureja Jasin, 36.

[11] Sureja Enbija, 30.

[12] Sureja Jasin, 38.

[13] Sureja Dharijat, 47.

[14] Sureja Rad, 2.

[15] Sureja Inshikak, 18-19.