Të kaluarit nga mendimi në zbulim

Njeriu vetëm pasi mendon dhe mediton në mënyrë të imtësishme, si brenda, ashtu edhe jashtë vetes, duke i përdorur të gjitha aftësitë që i janë falur, arrin që të ketë një bindje të vetën të brendshme rreth diçkaje dhe vetëm atëherë mund të privilegjohet prej Allahut (xh.xh.) me njohjen e disa gjërave, të cilat i përkasin botës së panjohur dhe të ardhmen, që mund të jenë të njohura vetëmse për Krijuesin e tyre. Sepse, në botën e tij të brendshme, meditimi i tij rreth fushave të pamata të universit dhe lidhja e tyre edhe së brendshmi me botën shpirtërore, e cila është si një përmbledhje e tërë gjithësisë, e bën atë që të arrijë në bindje të brendshme, të cilat i mundësojnë që ta kontrollojnë më mirë veten, të thellohet në zemrën e tij, por edhe shumë sekrete që na përkasin ne dhe universit në të cilin jetojmë, që i përkasin botës së të panjohurës, vetëm përmes meditimit arrin që t’i përkapë. Meditimi me një qëllim të caktuar e çon medoemos diku njeriun në njohjen e botës. Mirëpo jo çdo lloj meditimi e çon njeriun drejt të tillash horizonte. Sepse, nëse njeriu nuk bën asnjë lidhje mes botës së tij të brendshme dhe botës jashtë tij teksa mediton, atëherë ai do të mbetet në ecejaket e disa njerëzve banalë, si pozitivistët, të cilët mbeten të izoluar brenda një laboratori dhe përjetojnë aventura të ngjashme me nxjerrjen e ujit nga pusi me një kovë të shpuar nga të katër anët.
Që të mund të arrijë drejt njëfarë thellësie gjatë shqyrtimeve të tij, njeriu duhet t’i bëjë njëherë këto pyetje vetes: “Pse mendoj? Çfarë dua të arrij? Cili është filli dhe cili është përfundimi i mendimit tim?”, me një fjalë, nëse vepron duke e ditur se ku synon që të arrijë, atëherë ky meditim e çon njeriun drejt dëshmish tejet të çmuara, si brenda vetes, ashtu edhe jashtë, përreth tij. Allahu (xh.sh.) na mundësoftë ne që të jemi më të thellë, të na bëjë prej atyre që dëshmojnë prej madhështisë së Tij dhe të na i hapë sytë e zbulimit me mirësinë dhe bujarinë e Tij fisnike. Dhe jetët dhe historitë e njerëzve të mëdhenj që kanë jetuar gjatë këtyre tre shekujve janë të rrëfyera në librat “Hiljetu’l-eulija” të Ebu Nuajm el-Isfahanit dhe “Sifatu’s-saufe” të Ibnu’l Xhezuiut. Teksa i lexon këto vepra do të vërehet se aty janë të paraqitura më shumë adhurimet dhe shërbimet që kanë ofruar në kauzën e Allahut (xh. sh.), se sa zbulimet shpirtërore apo thagmat e mrekullishme që kanë përjetuar gjatë jetës.
Po, sepse jeta e tyre ishte e mbushur me falje namazesh me nga njëmijë rekate, formim të nxënësve që mësonin nga njëmijë hadithe dhe interpretime suresh dhe një frikë e papërshkrueshme. Me lejen tuaj dua që t’jua ilustroj diçka të tillë me disa shembuj: Në shtëpinë e Fudajl ibni Ijadit kishte tri ditë që nuk ishte ndezur zjarr për të gatuar. Një ditë në shtëpinë e tij shkon për të bujtur kalifi i kohës, Harun Reshidi, dhe e pyet nëse kishte ndonjë nevojë dhe në mes tyre zhvillohet kjo bisedë: Fudajl ibni Ijadi e pyet si me qortim se përse e ka shqetësuar në një kohë kur ishte duke adhuruar Allahun (xh.sh.), ndërsa Harun Reshidi i thotë se ka ardhur që ta pyesë nëse ka ndonjë nevojë që t’ia përmbushë. “Po ju nuk mund të ma realizoni dot nevojën që kam unë,” – i përgjigjet. – “Sepse unë kam nevojë për Zotin tim.” Teksa dilte, Harun Reshidi i lë aty një rrobë me florinj, ndërsa Fudajl ibni Ijadi i thotë: “Unë po të thërras në rrugë të drejtë, kurse ti përpiqesh që të më hedhësh në zjarr,” dhe nuk ia pranon florinjtë. Ndërkohë e shoqja e qorton se përse e bëri diçka të tillë, mirëpo edhe për të e ka një përgjigje miku i Zotit: – “E shoh, ti do që të më flijosh mua si të isha kurban për t’u therur.”
Ja, njeri i këtyre përmasave ishte njeriu i lartë pranë Zotit i atyre kohëve. Fudajl ibni Ijadi nuk kishte arritur as ndofarë zbulimi shpirtëror e as kurrfarë thagme të mrekullishme për sytë e njerëzve të zakonshëm; edhe Ibrahim Et’hemi, për të cilin njerëzit e morën vesh se kishte vdekur vetëm atëherë kur filloi që të mos u shkonin më torba me ushqime para portës së shtëpisë gjatë natës, kur fliste për të thoshte: “Ne nga ai e mësuam se cila ishte rruga që të çonte tek Allahu (xh.sh.).” Ata ishin njerëz që nuk kishin marrë asnjëherë qerasje të kësaj natyre nga Allahu i Madhërishëm (xh. sh.). Sepse arritjet shpirtërore si ato të çeljes së syve të shpirtit apo të thagmave të mrekullishme është punë e njerëzve të dobët dhe me të meta që janë të varfër në zemër. Por më lejoni të shtoj edhe diçka tjetër lidhur me këtë çështje.
Unë për vete, duke qenë se mendoj se flas në emër të Allahut dhe veproj sipas urdhrave të Tij, njeriu që shoh më pranë zemrës sime dhe si vëlla në shpirt është ai njeri që më qëndron pranë në këtë rrugë dhe që përpiqet që t’i shërbejë kësaj feje si një njeri i zakonshëm përgjatë gjithë jetës me besnikëri të plotë. Ata njerëz që më duan mua ngase u duket se qëndroj në shkallë më të epërme shpirtërore se e tyrja, nuk i honeps dot dhe duhet ta dinë se do të jenë shumë larg nga zemra ime. Ndërsa ai që më sheh si nipin e Shamilit fshatar dhe më do duke menduar se unë po i shërbej Kuranit, ai është i dashuri dhe më i pranuari nga unë. Ne jemi nisur në këtë rrugë të shërbimit pa kërkuar zbulime dhe pa mrekulli dhe sa të jemi do t’u rrimë larg të gjithë atyre që e harrojnë Allahun (xh.xh.), duke u lidhur pas thagmave dhe zbulimeve shpirtërore. Së dyti, kalimi nga mentori te dishepulli, nëse me atë që që quhet “mentor”, apo mësues a hoxhë, merreni si të doni, kemi parasysh njerëz të cekët dhe të tillë si përshkruan profesioni vetëm në sipërfaqe, siç jemi ne, dhe me “dishepull”, a nxënës, kemi parasysh njerëz që mund të hyjnë në zemrat e njerëzve, duke zënë vend në botën e tyre shpirtërore, atëherë këtu kemi të bëjmë me një fjalë që është e drejtë. Njeriu nuk duhet të mbetet vetëm me artikulimin e gjësë, duke mos e kthyer në praktikë atë që thotë, duhet të dijë se si t’i jetësojë ato që dëgjon apo mëson gjatë shqyrtimeve të tij. Sepse ashtu siç duhet që njeriu t’u qëndrojë sa më larg fjalëve që nuk zënë vend në shpirtin e tij, ashtu duhet edhe të ruhet nga kufizimi i obligimit të tij vetëm si artikulim të disa të vërtetave. Sepse, në të dyja rastet, mundi i derdhur do të jetë i çuar dëm dhe më kot është lodhur. Unë, për shembull, kam pasur sa e sa raste që kam ndierë shqetësim dhe lëkundje thellë brenda ndërgjegjes nga shqetësimi se mos kam folur gjëra, të cilat e di që nuk i bëj dot. Kam sa e sa kohë që pres që Allahu (xh.xh.) të më lirojë nga kjo detyrë e të ligjëruarit nëpër vaaze e bashkëbisedime, të cilat më duken si një barrë detyrimesh, peshën e të cilave përpara Allahut (xh.xh.) më duket sikur nuk do ta mbaj dot. Shpresoj – inshaallah – që Ai, Allahu, do të na falë neve mësues të vërtetë, duke prurë këtu njerëz më të përgatitur, që e meritojnë me të vërtetë dhe, në vend që të dëgjoni hoxhë që flasin kot, thatë dhe që nuk përfaqësojnë asgjë më shumë se lëvoren e gjësë, do të shpëtoni prej njerëzve të dhënë pas interesit që ngarendin në kërkim të ndonjë përfitimi material a shpirtëror, dhe do të uleni në mexhlisin e dijes së mësuesv të vërtetë, të cilët shkruajnë legjenda të guximit e trimërisë. Dhe më duhet ta them, se së bashku me atë që ma ka drejtuar këtë pyetje, edhe unë jam duke pritur ardhjen e tij me një dëshirë shumë të madhe. Mirëpo ai që ma ka drejtuar këtë pyetje, nëse me këtë ka parasysh ata që mbyllen nëpër vendet e izolimit për të jetuar veç jetë shpirtërore, unë e kam shprehur disa herë deri më tani bindjen time të metë lindur me çështjen e mësuesit shpirtëror. Prandaj nuk dua që të ndalem sërish tek ajo. Vetëm më duhet ta them, se ata që nuk e njohin kohën e tyre nuk mund të jenë mësues shpirtërorë. Nëse ata që njerëzit i shohin si të tillë nuk arrijnë që të kuptojnë ato që kalojnë nëpër mendjen dhe zemrën e njerëzve që marrin përreth vetes, nëse nuk arrin që t’i vijë në ndihmë asnjë frymim shërues prej revelacionit të zbritur nga Allahu (xhel’le xhelaluhu), nëse nuk i ka bërë pjesë të vetes të gjitha ato hollësi të fshehura brenda Fjalës së Mrekullueshme, Kuranit Famëlartë, që është si një farmaci hyjnore e madhe për të gjithë ne, nëse nuk ka krijuar dot një lidhje mes ngjarjeve që na ndodhin përditë dhe Kuranit, nëse nuk ka kuptuar të paktën filozofinë e shkencave të kohës në të cilën jeton, nëse nuk di mbi fusha të ndryshme aq sa dinë njerëzit që janë specializuar në to, atëherë ai nuk mund të jetë kurrsesi mësuesi shpirtëror i ndokujt. Ata që mbyllen të këtillë nëpër teqe a vende të ngjashme dhe merren vetëm me tesbih, apo me leximin e dhikr-eve, pa dyshim që janë njerëz të mirë dhe miq të Allahut (xhel’le xhelaluhu), vetëm se ata nuk mund të cilësohen si mësues shpirtërorë të përsosur. Sepse ata nuk e kanë përgatitjen e mjaftueshme për të qenë mësues. Ata nuk dinë asgjë vetë, jo më t’u mësojnë diçka të tjerëve. Ata thjesht janë njerëz të mirë, të pafajshëm, naivë dhe në njëfarë mënyre njerëz dembelë. Mirëpo, ndërkohë, ka edhe aq shumë njerëz të veçantë që e njohin mjaft mirë fenë dhe besimin, që kanë brenda tyre një entuziazëm të papërshkrueshëm, të cilëve u vlen shumë fjala kur u flasin të tjerëve. Zoti na bëftë edhe ne të mundur që të përfitojnë prej ndriçimeve të tyre. Së treti, të kalosh nga “sheriati” në “tarikat”, e së andejmi në “hakikat”: Edhe kjo është një çështje që e kam trajtuar edhe njëherë tjetër. Disa mistikë e shpjegojnë atë edhe si diçka themelore. Vetëm se rinovues të fesë islame, si Imam Rabaniu, apo Imam Gazaliu, thonë krejt të kundërtën. Madje edhe Nijazi Misriu, i cili është një mbrojtës i paepur i provimit të ekzistencës së vetme të Allahut, thotë të kundërtën në poezinë e tij të mirënjohur me motiv “sheriat”-in. Për të, duke nisur që nga zanafilla, vijimi e përfundimi, gjithçka e fesë është “sheriat”. Me pak fjalë, edhe fara është sheriat-i, edhe trungu, edhe fruti. Mirëpo duke qenë se ato kanë pamje të ndrysme dhe duke qenë se frytet i kanë të ndryshme, llojeve të ndryshme dhe gjendjeve të ndryshme të këtyre pemëve njohësit e mirë të lartësimit shpirtëror i kanë vënë emërtime të ndryshme. Një njeri që e sheh këtë pemë nga larg me këndvështrimin e Atij që i takon sheriati, të Profetit tonë (sal’lallahu alejhi ues’sel’lem, do ta shohë pemën si një të tërë të vetme. Kurse ata që nuk e shohin dot atë në tërësinë e saj, njëherë shohin rrënjët dhe quajnë ato “sheriat”. Pastaj, kur vështrimi i tyre f illon të shohë më lart, i largohen rrënjës dhe fillojnë ta shohin atë ndryshe në valë të caktuara. Sepse, duke qenë se ai nuk e përkap dot njëherës kohën dhe hapësirën, është i kufizuar që të mund të shohë vetëm në një pikë; njësoj si ai njeriu i mbyllur në një kuti e që mund të shohë jashtë saj veçse nëpërmjet disa vrimave të hapura në të, që mund të shohë vetëm ato hapësira që mund të shihen prej atyre vrimave. Sepse ai i ka sytë të mbuluar; në këtë pikë atij i zhduken rrënjët nga sytë dhe sheh vetëm trungun dhe quan atë “tarikat”. Pas njëfarë kohe, vështrimi i tij ngjitet edhe më lart dhe, kësaj here i zhduket trungu nga sytë dhe arrin që të shohë vetëm lulen, ose frytin, e e quan atë “hakikat”. Kur, në të vërtetë, ajo është e gjitha një pemë e vetme. Pema vjen në dritë nga fara dhe është po ajo që i jep farat e reja. Ajo farë jep sërish një pemë dhe, kështu, gjithçka vërtitet rreth të njëjtit lloj peme. I Dërguari Fisnik (sal’lallahua alejhi ues’sel’lem), i Cili i sheh që prej lartësive mendimet dhe vështrimet e atyre që thonë “unë jam për tarikatin”, apo “unë jam për hakikat-in”, dhe i quan të dyja gjendjet si “sheriat”. Kështu ata zhyten në gjithë atë oqean me ato enët e tyre të ngushta, por gjykimi që japin nuk është asnjëherë më shumë se sa vëllimi që mund të mbajë kova e tyre. Nuk dua që ta keqkuptoni; Imam Rabaniu – madje edhe mbi Muhjidin ibni Arabiun – pikën më të lartë të përkryerjes në “tarikat” sheh fjalën e thënë prej Profetit tonë (sal’lallahu alejhi ues’sel’lem): “rruga Ime dhe e sahabëve të Mi”. Kj o është rruga e Njerëzve të Sunetit dhe Xhematit. Nisur nga kjo, ne nuk i bashkohemi mendimit dhe botëkuptimit të kalimit nga “sheriati” në “tarikat”. Ebu Bekri, Omeri, Osmani, Aliu, Imam Rabaniu dhe Imam Gazaliu i nderuar për ne janë njerëzit më të lartë, mendimit të të cilëve ne do t’i besonim mbi çdo gjë tjetër. Kurse të tjerët u kanë vënë emra dhe mbiemra të ndryshëm çështjes, të nisur nga vështrimet e tyre të ngushta, të kushtëzuara prej kovave të tyre të vogla. Me lejen tuaj, do të doja që t’ju tregoja një shembull, sa për ilustrim, lidhur me këtë. Mevlana Xhelaledin Rumiu, kur takohet me Shemsin e Tebrizit, Shemsi i bën atij një pyetje:- Kush është më i madh, Profeti i nderuar, apo Xhunejd Bagdadiu? Kjo është një pyetje paksa e çuditshme, sepse i Dërguari Fisnik është burimi i shenjtë i çdo frymëzimi dhe çdo gjë e bukur prej andej buron e rrjedh. Prej Tij mund të përfitojë kushdo që dëshiron të përfitojë. Mevlana habitet përballë kësaj pyetjeje dhe, pa më të voglin dyshim, thotë se i Dërguari Fisnik është më i madhi. Ndërkaq, fjalën e merr Shemsi dhe i thotë, se Xhunejdi i Bagdatit thotë: “Unë bëj tesbih veten time, se nami im është shumë i madh.”, ndërsa për Profetin tonë transmetohet të ketë thënë: “Nuk të njohëm dot siç duhet, o Më i Njohuri” dhe i kërkon Mevlana-s që t’i japë një shpjegim rreth këtyre dy shprehjeve. Mevlana e dëgjon dhe ia shpjegon duke përdorur fjalë që bartin këtë domethënie: Allahu i ka dhënë Xhunejdit të Bagdatit një kovë me të cilën mund të mbledhë dije. Kur e futi në det për të mbushur prej saj, ajo u mbush sa u derdh e ai u mbyt brenda saj. Kurse i Dërguari Fisnik ka një kovë të veçantë, të vetën, e cila është e gjerë sa oqeanet. Dhe gjithë ç’mund të hyjë në kovën e Tij më e shumta ndonjë cep të sajin mund të mbushë, e pjesa tjetër mbetet gjithnjë bosh. Prandaj edhe Ai thotë: “Nuk të njohëm dot siç duhet, o Më i Njohuri”, pasi ndien vazhdimisht këtë boshësi. Shemsi i Tebrizit mbetet i mahnitur nga shpjegimi që i jep Mevlana. Ja pra, kësisoj, ata që e nënvlerësojnë tarikat-in dhe sheriatin krahasuar me atë që e quajnë hakikat dhe e shohin si fryt të lidhjes së sheriat-it dhe tarikat-it me të, madje edhe ata që duan ta shohin sheriat-in më tepër si një lëvore, a rrënjë, dhe të tjerat si trung e si fruta, jo vetëm që i kanë hyrë një udhe që bie ndesh me botëkuptimin dhe me mënyrën e të shpjeguarit të të Dërguarin Fisnik (sal’lallahu alejhi ues’sel’lem), por mund të quhet se kanë devijuar edhe nga udha e Njerëzve të Sunetit dhe të Xhematit. Ai që i hyn këtij udhëtimi mund të thotë “sheriat, tarikat, hakikat”, mirëpo nuk do të bëhet fjalë për asgjë më shumë se sa disa emërtime që ai i ka bërë sipas enës së tij të ngushtë, dijes së tij të kufizuar, apo duke u bazuar te gjërat që i falin atij më shumë kënaqësi. Dhe sheriat-i që ai do ta quajë “sheriat” nuk do të jetë më shumë se sa një formulë a formalitet. Kur, në të vërtetë, ai është gjithçka. Sepse, kur t’i shtohet edhe më shumë masa e kënaqësisë që do të ndiejë, ai do ta quajë atë “tarikat”. Kur, në fakt, ajo nuk është asgjë më shumë se një mjet, një shkak. Në një tjetër pikë ai do të nxehet aq shumë sa do të marrë trajtën e një cope prushi të ndezur dhe do t’i vërë emrin “hakikat”, mirëpo ajo nuk është asgjë më shumë se sa shpirti i sheriat-it. Ky është një keqkuptim që lipset ndrequr. Të drejtën e çdo gjëje e di vetëm Allahu (xhel’le xhelaluhu), që është Gjithçkanjohësi i Fshehtësive!