Profeti Jusuf a.s, simboli i nderit e i virtytit
Ky shpjegim që do të bëjmë, nuk është asgjë më tepër se nxjerrja në pah e të vërtetës. Sepse e gjithë kjo çështje është shpjeguar hollësisht e shumë qartë në Kur’an. Edhe njeriu më i zakonshëm, mjafton ta lexojë një herë të vetme Suren Jusuf, duke menduar pak mbi kuptimin e saj dhe do të arrijë të gjejë lehtësisht gjithë temat që ne do mundohemi t’i paraqesim më poshtë. Mjaft që të mos e nisë leximin me paragjykime e me logjikë të verbuar nga idetë e turbullta.
Kur është ende fëmijë i vogël, të vëllezërit e kanë zili Jusufin, ndaj dhe vendosin ta hedhin në pus. Pasi shpëtohet që andej, çohet në tregun e skllevërve dhe blihet si skllav nga një vezir në Egjipt, i cili e do jashtëzakonisht dhe lidhet me të sikur ta ketë bir në shpirt. Jusufi kalon ditë të qeta në gjirin e familjes së re, po kur ai nis e piqet e nuk është më një fëmijë i bukur, por një djalë i ri tërheqës, bukuria e të cilit do të qarkullonte nga brezi në brez, bashkëshortja e vezirit fillon të ushqejë ndjenja të tjera ndaj tij. Kështu, sikur shpjegohet edhe në Kur’an, një ditë ajo mbyll gjithë dyert e shtëpisë dhe kërkon me këmbëngulje që Jusufi t’u përgjigjet tërësisht ndjenjave të saj. Po Jusufi rrënqethet, lemeriset para një propozimi të tillë, që nuk i kishte shkuar ndonjëherë ndërmend. Dhe kërkon të largohet menjëherë që andej. Po gruaja e ndjek prapa, e arrin dhe e kap për këmishe. Jusufi ndalet, ndërsa këmisha i është grisur. Në atë çast hapet dera dhe përballë tyre ndodhet veziri, i zoti i shtëpisë. Një tjetër sprovë nis tani për Jusufin… sapo sheh të shoqin, gruan e zë paniku dhe ia hedh fajin Jusufit, duke shpifur aty për aty: “Çfarë dënimi meriton ai që kërkon t’i bëjë të keqe gruas sate, përveç burgosjes apo dënimit të dhembshëm?” (Jusuf 12/25)
Fjalët e gruas kundërmonin shpifje, një shpifje që do ta demaskonte vetë atë.
Tani, duke ndjekur detajet e ajeteve, le ta marrim edhe një herë në dorë ngjarjen që transmetuam e të nxjerrim pikat që vërtetojnë më së miri pafajësinë e Jusufit.
“Por ajo, në shtëpinë e së cilës gjendej ai, nisi ta joshë në kundërshtim me dëshirën e tij. Ajo ia mbylli të gjitha dyert dhe tha: “Jam e gatshme për ty!” Kurse ai tha: “Allahu më ruajt! Me të vërtetë, Zoti im ka treguar kujdes për mua dhe, padyshim, keqbërësit nuk do të shpëtojnë kurrë.” (Jusuf 12/23)
Së pari, Kur’ani nuk përflet askënd, as merret me thashetheme. Në Kur’an nuk përmendet askund emri i gruas, ajo përmendet thjesht “zonja e shtëpisë”. Ajo që mbyll gjithë dyert, është e zonja e shtëpisë. Ftesa e parë dhe tërheqja e parë, vjen prej saj. Kurse përmendorja e virtytit i përgjigjet prerë: “Allahu më ruajt!”
Ja, shembulli që duhet të ketë parasysh e gjithë rinia, ja, virtyti që duhet kopjuar, deri Ditën e Gjykimit.
Në ajet shprehet qartë se sjellja e Jusufit përballë mëkatit është e prerë: ai shpalos gjithë vendosmërinë e tij dhe nuk i afrohet mëkatit. Në ajet, Jusufi përdor termin “Rabb”. Për kë e ka fjalën Jusufi? Me këtë shprehje ai ndoshta thotë Zoti im, duke përmendur gjithë të mirat që Zoti i ka dhënë dhe duke theksuar se ç’mosmirënjohje do të ishte që ai të bëhej bukëshkalë pas gjithë asaj bujarie të Zotit. Ose thotë “imzot” për vezirin, duke u ndier mirënjohës për sjelljen e tij njerëzore e bujare. Sepse edhe në ajetin përpara përmendet sjellja e mirë e vezirit ndaj Jusufit. Vërtet që i zoti i asaj shtëpie, burri i asaj gruaje, i kishte bërë shumë të mira Jusufit, e kishte si bir në shpirt. Si mund t’i përgjigjej me kaq mosmirënjohje sjelljes së tij? Po këtu ka edhe diçka tjetër që duhet theksuar. Distancimi i Jusufit nga mëkati nuk bëhet thjesht për një mirënjohje ndaj Allahut (xh.xh.) apo ndaj vezirit, për të mirat që ai ka parë prej tyre. Kjo është vetëm njëra anë e çështjes dhe i theksohet gruas, duke e mëshuar fjalën në atë sens që ajo mund ta kuptojë. Shkaku kryesor i largimit të Jusufit nga mëkati spikat në fjalinë e tij të parë, që i del spontanisht prej goje: “Maazallah! – Zoti më ruajttë!” Pra është e qartë se distancimi i tij nga mëkati është i lidhur drejtpërdrejt me dashurinë e tij për Allahun (xh.xh.), me lidhjen e fortë që ai ka me Të e me frikën që ndjen prej Tij. Ja, ky është kriteri që duhet të ketë çdokush për mbrojtjen nga mëkati.
Jusufi është njëkohësisht krejtësisht i ndërgjegjshëm edhe për rezultatet që mund t’i sjellë atij ky mëkat. Çdo mëkat është një krim, dhunim i një kufiri ose një të drejte dhe kalim në një rreth të ndaluar. Rezultati i tij është disfatë, edhe në këtë botë, edhe në botën tjetër.
Baza e keqkuptimeve në lidhje me Profetin Jusuf qëndron në komentin e ajetit që vjen menjëherë pas këtij që shtjelluam, sure Jusuf, 12/24.
Para se të japim përkthimin e ajetit, i cili kurrën e kurrës nuk mund të shprehë kuptimin origjinal, dua të ndalem te disa fjalë kyçe që kalojnë në ajet. Fjala kryesore, që i jep kuptimin ajetit është “hemme”.
“Hemme” është folje e kohës së shkuar, e cila ka disa kuptime të ndryshme, preferenca ndaj të cilëve është në varësi të kryefjalës. Në leksikologji është një parim, nëse nuk ka një fakt të kundërt, ose shkëputje me temën, kuptimi i preferuar dhe themelor i termit, është kuptimi i parë i tij. Me gjithë ndryshimet dialektike, kuptimi kryesor që i jepet kësaj fjale, është “bie në vuajtje shpirtërore, apasionohet, digjet nga malli”.
Nëse këtu pranojmë si kryefjalë Zelihanë, përkthimi i mundshëm i ajetit është pak a shumë kështu:
“Zelihaja ra në vuajtje shpirtërore e u dogj nga malli për Jusufin”. Natyrisht, edhe Jusufi, ra në trishtim e u mbyt në vuajtje shpirtërore. Fundja ai banonte në atë shtëpi, ishte blerë në pazar të skllevërve dhe i kishte këmbët e lidhura aty. Edhe po të ikë, do ta kapnin te dera e do ta kthenin mbrapsht. Përveç këtij fakti, gruaja i është qepur keq. Ndaj sikur gruaja që vuan shpirtërisht nga dëshira që ka për të, edhe Jusufi vuan shpirtërisht nga këto që i ndodhën, për gjendjen ku ka mbetur e për pafajësinë e tij. Deri në çastin që Zoti fakton pafajësinë e tij, ai nuk e di nëse është në gjendje ta vërtetojë atë, nëse është i mbrojtur, apo jo. Po Allahu (xh.xh.) nuk do të lejojë kurrsesi që t’i hidhet baltë Jusufit. Ai ndodhej nën mbrojtje, i rrethuar me faktet e të vërtetës. Por, derisa ai të vinte në vete e ta kuptonte këtë mbrojtje, do të jetonte mes frikës, ndrojtjes e ankthit.
Për mendimin tim, pika e parë ku duhet të ndalemi kur trajtojmë këtë çështje, është pikërisht kjo. Ndaj edhe interpretimet që i janë bërë këtij ajeti, duhet të rikontrollohen me këtë këndvështrim.
Së dyti: Zelihaja ishte e vendosur dhe këmbëngulte pa pushim. Ajo i kishte vënë një qëllim vetes: Jusufi do të bëhej patjetër i saji. E gjithë kauza e saj ishte kjo gjë. Në një tjetër ajet, gjendja e sa shprehet me këto fjalë: “Asaj i ka rënë vërtet në kokë dashuria për të.” (Jusuf 12/30)
Kurse gjendja e Jusufit shprehej kështu: “Kështu e larguam nga e keqja dhe vepra e shëmtuar, sepse ai, në të vërtetë, ishte nga robërit Tanë më të sinqertë.” (Jusuf 12/24), duke e paraqitur atë simbol virtyti me të tilla komplimente e me të tilla fjalë të mira.
Edhe termi “muhlas” që kalon në ajet, të cilin ne e përkthyem “i dlirë”, është shumë domethënës. Ky epitet këtu përdoret “muhlas”, në shkallën e tij sipërore, ashtu sikur përdoret kur paraqiten virtytet e çdo profeti. Në gjuhën e përditshme, ky term përdoret “muhlis”, që do të thotë njeri i dlirë, i pastër shpirtërisht. Një epitet i tillë shenjon njeriun që çdo vepër e bën vetëm për të fituar pëlqimin dhe aprovimin e Zotit. Në këtë sens, njeriu “muhlis” është njeriu që i mban të gjitha lidhjet me Zotin të bazuara në sinqeritet e pastërti shpirtërore. Ky njeri endet e mundohet, kërkon të përqendrohet në këtë rrugë e të jetë gjithmonë i fiksuar në të. Po ta trajtonim në sensin mistik, ky njeri është në rrugën drejt Allahut (xh.xh.) dhe mundohet që me çdo sjellje të tijën, të përparojë edhe pak në këtë rrugë. Kurse “muhlas” është ai, i cili ka kapërcyer gjithë ankthet e rrugës dhe ndodhet i ulur në fronin e dëlirësisë. Rrugën ku ndodhet “muhlisi” ai e ka përshkuar me kohë, udhëtimin drejt Zotit e ka përfunduar me sukses dhe tani ndodhet pranë Tij. Për një njeri të tillë as që mund të mendohen devijime e lëkundje si tonat, jo më mëkati. Sepse këto gjëra nuk i shkojnë as “muhlisit”. Ndaj është e pamendueshme që të tilla gjëra të mendohen për një “muhlas”, si Profeti Jusuf.
Ndër të tjerë, në Kur’an thuhet: “Kështu i shpërblejmë Ne (punëmirët)“muhsinët” (Jusuf12/22), duke na u bërë e ditur se Profeti Jusuf ishte “muhsin”.
Ne, me besim arrijmë të bëjmë vepra të mira. Me vepra të mira, arrijmë besimin e vërtetë. Kjo është një rrugë e gjatë dhe vetëm në fund të saj ne mund të arrijmë në shkallën e –ihsan-it.
Kjo shkallë e fundit, që është paracaktuar si maja më e lartë për ne, për një profet nuk është veçse pikënisja dhe guri i parë i rrugës së tij.
‘Ihsan” shpjegohet në një hadith kështu: Ta adhurosh Zotin, sikur e sheh Atë.[1]
Ja, kjo gradë që është skaji më i lartë e pika më e largët për ne, u është ofruar profetëve që në krye të punës dhe udhëtimi i tyre nis pikërisht në këtë nivel, që për ne është më ekstremi. Ndaj dhe kur analizojmë pozicionin e profetëve, duhet t’i shohim çështjet nga ky këndvështrim. Përndryshe, nëse i krahasojmë ata me veten, veçse do të gabohemi e nuk do të arrijmë kurrsesi në një përfundim të saktë. Zelihaja dhe Profeti Jusuf janë njerëz të dy botëve krejtësisht të ndryshme. Njëra është verbuar nga pasioni, vullneti i saj është paralizuar krejtësisht dhe jeton pa pengesë vetëm ndjenjat e veta, kurse tjetri, me sy të hapur nga e përtejmja, është i ndërgjegjshëm për bujarinë e mirësinë e Zotit të vet. Një profet që ka arritur në kulmin e virtytit, ndërsa rreh flatrat në klimën e vet fantastike.
Për të dy përdoret termi “hemme”, po gjendja që ata pësojnë nga kjo fjalë, është aq e ndryshme, sa e ndryshme është bota e tyre e qëllimet e tyre, ndaj dhe në kuptimin e kësaj fjale, duhet marrë parasysh diferenca e strukturës, botës, mendimit e shtresës kulturore të tyre. Sidoqoftë, ndryshimi mes tyre do të bëhet edhe më i qartë në tablonë që do paraqesim më poshtë.
Ndërsa Jusufi vrapon drejt përkushtimit e virtytit, Zelihaja shket drejt pasionit e mëkatit, sikur të jenë në garë me njëri-tjetrin. Ndërsa Jusufi largohet, ajo e ndjek nga pas. Po të kishte pasur sado pak prirje te Jusufi, Zelihaja nuk kishte pse ta ndiqte. Ja ku e kuptojmë se vullneti, qëllimi e vendosmëria e Jusufit janë tepër ndryshe… Ai vrapon drejt një qëllimi sublim. Kjo do të kuptohet më qartë kur të trajtojmë atë çka ndodh mes tyre. Jusufi largohet aq rrëmbyeshëm, sa kur Zelihaja e kap e nuk do ta lejojë që ai të dalë nga dhoma, këmisha e tij griset në shpinë, i mbet në dorë. Pikërisht atë moment, Jusufi përfiton nga rasti, hap derën e mundohet të ikë, po gruaja është sërish pas tij. Në ndjekje e sipër, ndeshen me vezirin. Gruaja, e topitur nga një gjendje e tillë, nuk di çfarë të thotë e çfarë të veprojë, ndaj kalon menjëherë në vetëmbrojtje dhe ia hedh fajin Jusufit. Po i shoqi nuk i beson fjalëve të saj, aq më tepër që Zelihaja nuk u beson vetë atyre që thotë. Mbi të gjitha, gjendet një fakt që e dëshmon në heshtje aq qartë të vërtetën, sa bën të mbyllin gojën gjithë oratorët: Këmisha e Jusufit e grisur nga mbrapa! Një nga të afërmit e gruas (disa thonë se ishte një fëmijë që ende nuk dinte të flasë), vë firmën e tij mbi këtë fakt. Tashmë çështja është krejt e qartë, Jusufi as që është kthyer ndopak nga mëkati, jo më të jetë përlyer në të. Këmisha është e grisur nga mbrapa; po të ishte Jusufi fajtor e gruaja në vetëmbrojtje, ajo këmishë nuk do të mund të grisej kurrsesi në atë mënyrë. Atë çast, Jusufi e vë re menjëherë shenjën e mbrojtjes hyjnore. Me një këmishë të grisur, Zoti kishte faktuar pafajësinë e tij, duke e përgatitur kështu për një hap edhe më të sigurt drejt së ardhmes. Ndaj dhe këtu, tjetër vuajtje shpirtërore është ajo e Jusufit e tjetër është për Zelihanë, që vuan pasionin e vet. Ndaj dhe një grup dijetarësh gabohen rëndë kur lënë pas dore këtë fakt e peshojnë në të njëjtën peshore vuajtjen shpirtërore “hemme”, të një njeriut që ka arritur afërsinë hyjnore, të një profeti që ndodhet në pozitën më pranë Zotit, me një vuajtje pasionale të një gruaje që i janë verbuar sytë nga dashuria e i trajtojnë të dy njëlloj, në të njëjtën mjegullnajë mendimi, duke mos marrë parasysh aspak cilësitë e tyre morale e botërat e tyre aq të ndryshme.
Një korrigjim i tillë, kam idenë se do të lumturonte pa masë edhe dijetarët e interpretuesit e mëdhenj, aq të sinqertë në punën e tyre, po fatkeqësisht, të ndikuar tepër nga doktrina hebraike. Kushedi se çfarë frymëzimeve u është bërë pengesë një gabim i tillë! Sepse ne besojmë se ata që e trajtojnë një profet të njëjtë me një njeri dosido, e nuk shohin vetitë e tij specifike, mbesin larg nga klima e mrekullueshme e këtyre vetive dhe nga atmosfera e tij jetëdhënëse. Fjalë të tilla si: “Jusufi ishte gati ta pranonte me gjithë zemër propozimin e Zelihasë, vetëm se atë çast i erdhi para syve Jakubi a.s. Ai kishte vënë duart në buzë dhe shihte i habitur Jusufin.”, që nuk janë veçse gjepura e sajesa të teksteve të ndryshuara të Librave të kaluar, duhen nxjerrë sa më parë nga literatura jonë.
Në komentin e ajetit të mësipërm, dijetari i madh Abdulaziz Debbag shprehet kështu: “Zelihaja veproi si i tha mendja e pasioni i vet, ndërsa Jusufi u mundua ta bënte të hiqte dorë. Kushedi, në pozita të tjera ai mund ta qëllonte Zelihanë, mund ta shtynte tej, mund ta godiste atë, ndaj edhe vuante shpirtërisht.”[2] Dhe e sheh kuptimin e “hemme” nga një tjetër këndvështrim.
Edhe sa fjalë të tjera si kjo, i ka frymëzuar atij atmosfera hyjnore për të ndriçuar horizontet e mendjeve të rëndomta!
Si mund të mendohet ndryshe për një individ të tillë, për të cilin Profeti ynë shprehet kështu, kur i thonë “Ti je bujar e i shenjtë, o Profet!”
“I shenjtë bir i të shenjtit, bir i birit të të shenjtit, bir i birit të birit të të shenjtit, është Jusufi, bir i Jakubit, birit të Is’hakut, birit të Ibrahimit, mikut të Allahut”[3]. Stërgjyshi i tij është Profeti Ibrahim, gjyshi i tij Profeti Is’hak dhe babai i tij, profeti Jakub. Ja, i tillë është Profeti Jusuf, bir i të shenjtit, birit të të shenjtit… dhe me këto fjalë Profeti ynë e ngre në një të tillë pikë Profetin Jusuf, sa as imagjinata jonë nuk e arrin dot. Ndaj është krejt larg mendsh të mendosh se një profet i tillë, i krijuar nga ajka e ekzistencës, të pranojë të ulë veten në një mëkat të tillë, që as ne, njerëzit e rëndomtë, të krijuar jo nga ajka, po ndoshta nga llumi i qenies, nuk e çojmë nëpër mend. As mendja dhe as fjala nuk e pranon një gjë të tillë! Ai profet i virtytshëm, që kur dredhitë e grave për ta bërë për vete e ftesat e tyre joshëse arrijnë në të tjera masa, i lutet Zotit: “O Zoti im, më shumë e dua burgun se atë ku më shtyjnë ato.” (Jusuf 12/33) dhe braktis jetën luksoze e plot dëfrime të pallateve e pajtohet me jetën e vështirë, pa ajër e pa dritë të burgut, vetëm për të ruajtur nderin e moralin. A nuk mjafton fakti, që për nëntë vjet me radhë ai i bën ballë jetës së vështirë të burgut, vetëm për të ruajtur nderin e për të vërtetuar pafajësinë e tij? Ndërsa ato gra, që kur kishin parë bukurinë e tij, sa nuk u kishte rënë të fikët e kishin prerë gishtat nga mahnitja, (Jusuf 12/31), ato gra, që për ta vënë në pozitë të vështirë, kishin përfolur lart e poshtë dashurinë e Zelihasë për të dhe nuk kishin lënë lojë pa bërë, vetëm e vetëm për t’iu gjendur pranë Jusufit (Jusuf12/30). Po ja që çdo herë, ai djalosh me besim graniti, kishte ditur t’i refuzonte, pa rënë asnjëherë në kurthin e tyre.
Ai u lut e u përgjërua. Iu lut papushim Zotit që të mos hynte në rrethin e mëkatit dhe Zoti nuk ia ktheu lutjen, po e mori në mbrojtje në burg. Pas tij, dyert e burgjeve mbetën të hapura për idealistët e përvuajtur të çdo kohe, të cilët i kthyen burgjet në një Shkollë Jusuf’iane për ushtarët e të vërtetës e për shërbëtorët e Kur’anit. Aq i rëndësishëm ishte për të nderi e morali, sa kur erdhi një ditë e i thanë: “Dil nga burgu!”, ai këmbënguli në të tijën: “Nuk dal pa iu bërë e ditur gjithkujt pafajësia ime!” (Jusuf 12/50)
Të jetosh ndershëm është tjetër, po ta vërtetosh atë e ta shpallësh para gjithkujt, është diçka krejt e veçantë. Që të dyja këto, kishin një rëndësi kyçe edhe për misionin që do t’i ngarkohej atij në të ardhmen. Ai nuk pranoi të dilte nga burgu… Zelihaja doli para një grupimi njerëzish, ku ndodhej e gjithë paria e qytetit dhe gjithë aktorët e ngjarjeve të padrejta ndaj Jusufit dhe u tregoi të vërtetën fije e për pe. Në fund, shtoi:” Ai vërtet është një simbol i nderit e i virtytit”
E çfarë mund t’u thuash tani atyre që i veshin petkun e mëkatit këtij profeti aq të lartë, kur edhe Zelihaja, pranon fajin e vet dhe botës i shpall se sa larg është ai nga mëkati….
[1] Buhari, Iman 37; Muslim, Iman 57; Tirmizi, Iman, 4.
[2] Abdulaziz el- Debagg, el-Ibriz
[3] Buhari, Enbija, 19; Menakib, 13: Musned, 2/96
